De Koepelkerk, officieel Heilig Hart van Jezuskerk, is een monumentale koepelkerk in de Nederlandse stad Maastricht. Het kerk-gebouw bevindt zich op een steenworp afstand van het Station Maastricht op de hoek van de Scharnerweg en de Heerderweg in Wyckerpoort in Maastricht-Oost. De kerk is vanaf het begin in gebruik geweest als rooms-katholieke parochiekerk van de parochie van het Heilig Hart van Jezus. Het gebouw biedt sinds 2021 tevens onderdak aan een Eritrees-orthodoxe geloofsgemeenschap.

Geschiedenis

De parochie van het Heilig Hart werd in 1911 opgericht door de Priestercongregatie van het Heilig Hart van Jezus (Latijn: Congregatio sacerdotum a S. Corde Iesu of s.c.i.), een door de Franse priester Leo Dehon in 1877 gestichte congregatie, ook bekend als deho-nianen. Aanvankelijk was het nog geen volwaardige parochie, maar een rectoraat, met rector Cornelis Hubertus Luyten aan het hoofd.[1] Het rectoraat bevond zich toen nog binnen de grenzen van de gemeente Heer. Dit deel van de gemeente werd in 1920 bij Maastricht gevoegd.[2] Mogelijk liep de bouw van de kerk vertraging op doordat de congregatie rond dezelfde tijd bezig was met een ander groot project in Heer, de bouw van het voogdijgesticht St. Joseph (destijds ook in Heer gelegen).[3] Van 1911 tot 1923 werd gebruik gemaakt van een noodkerk aan de Heerderweg, die later werd verbouwd tot parochiehuis.

Maquette van het oorspronkelijk ontwerp met niet-gebouwde torens en sacristie (rechts)Maquette van Jo Coenen uit 2021 met voor-stel voor de ondertunneling van het spoor, de voltooiing van de Koepelkerk (rechts) en de verdubbeling van De Colonel.

De Koepelkerk werd ontworpen door de toen 27-jarige architect Alphons Boosten, geassisteerd door de 23-jarige Jos Ritzen. De bouw werd gegund aan de Internationale Betonmij. De eerstesteenlegging vond plaats op 3 juni 1921 door Mgr. Mannens van het groot-seminarie van het bisdom Roermond. De kerkwijding door deken Receveur van Wyck vond plaats op 23 december 1923.[2] De bouw ging gepaard met financiële tegenvallers. In 1921 was een bedrag van 350.000 gulden begroot, wat al snel ontoereikend bleek. In 1929 werden twee bouwvolumes, waaronder de doopkapel, toegevoegd. De kerk werd pas in 1953 in de huidige vorm voltooid. Het ontwerp voorzag oorspronkelijk in twee monumentale torens aan de voorzijde, aan weerszijden van de hoofdingang. Deze zijn echter nooit gebouwd.[4]

De kerk is met zijn opvallend voorkomen en gebruik van moderne materialen (gewapend beton) een gezichtsbepalend en geliefd gebouw in Maastricht. Deze waardering was er echter niet vanaf het begin. In het traditioneel ingestelde Maastricht vond men het een controversieel ontwerp. Ook het bisdom Roermond had moeite met het moderne en atypische uiterlijk van de kerk. Men vond haar te veel lijken op een moskee. Omdat het hier echter de kerk van een kloosterorde betrof kon het bisdom de bouw niet ver-hinderen. Wel kreeg Boosten lange tijd geen kerkelijke opdrachten meer.[5]

In 1997 werd het gebouw een rijksmonument.[6] Eind 2021 lanceerde de architect en stedenbouwkundige Jo Coenen, samen met de econoom en oud-rector magnificus van de Universiteit Maastricht Luc Soete, een plan voor de gedeeltelijke ondertunneling van de zuidelijke spoorzone in Maastricht. Het voorstel, dat geheel op eigen initiatief en op persoonlijke titel was uitgewerkt, werd in 2022 gepresenteerd in het Centre Céramique. De maquette van het gebied toonde de Koepelkerk met de twee nooit gebouwde torens uit het oorspronkelijke plan van Boosten en Ritzen. Concrete plannen voor de bouw van de torens zijn er niet.[7]

Vanaf 2021 maakt ook de Eritrees-Orthodoxe Tewahedo Kerk gebruik van het gebouw. De regio Zuid-Limburg telt circa 2500 inwoners van Eritrese origine. Priester en voorganger is Sirak Tewelde Tsegai. De Eritrese geloofsgemeenschap houdt haar diensten op zater-dag, terwijl de rooms-katholieken op zondag de mis vieren.[8] Voorganger van de katholieke parochie van het Heilig Hart van Jezus, tevens voorzitter van het parochiebestuur, is pastoor mgr. Everard de Jong, die daarnaast voorganger is in enkele andere kerken in Maastricht-Oost, alsmede hulpbisschop van Roermond.[9]

• Beschrijving

 Exterieur

De Koepelkerk heeft een achthoekige plattegrond, waaraan een krans van rechthoekige bouwvolumes is toegevoegd. Het skelet van de centraalbouw bestaat uit een dubbele betonnen koepel, gestut door acht schuin geplaatste pijlers. De kerk is aan de buitenkant bekleed met zwarte basaltlava (plinten), Kunradersteen en kalksteen uit de Eifel. Omdat deze laatste steensoort snel verweerde en zwart uitsloeg, werd bij de latere uitbreidingen gebruik gemaakt van harde tufsteen. De koepel is bekleed met koper, dat groen is ver-kleurd. Op het hoogste punt staat een kruis.[4][10]

De ingang aan de noordwestzijde (hoek Heerderweg-Scharnerweg) is symmetrisch opgebouwd van blokken tufsteen in een geome-trisch patroon, waartussen zich een brede trap bevindt die naar de drie gescheiden deuren leidt. De toegang aan de noordoostzijde (Scharnerweg) heeft een trapsgewijs teruglopend portiek in een in hoogte verspringend geometrisch bouwvolume.[6]

Scharnerweg 169, ter linkerzijde van de kerk, is een winkel-woongebouw van vier bouwlagen, dat in 1932 in opdracht van de paters van het Heilig Hart van Jezus tot stand kwam, eveneens naar ontwerp van Alphons Boosten. Het gebouw is opgetrokken in rode baksteen en heeft een sobere vormgeving. Bijzonder zijn de vooruitstekende stalen winkeletalages, geplaatst in holten in de gevel. De voordeur van de bovenwoningen is nog oorspronkelijk. De bovenverdiepingen waren oorspronkelijk in gebruik als woonruimte voor de paters. Het gebouw is een gemeentelijk monument.[11] Bouwstijl: expressionisme.

Interieur

Het interieur bestaat uit een grote open ruimte in de vorm van een achthoek, omgeven door de rechthoekige entree, het priester-koor en de zijkapellen. De kerk biedt ruimte aan 1200 kerkgangers. De pijlers zijn in de muren weggewerkt, waarmee ze dezelfde schuine lijn volgen. Het reusachtige koepelgewelf (hoogte: 29 m; middellijn: 24 m) is onbeschilderd. De zijkapellen hebben betonnen cassetteplafonds. De wanden zijn deels bekleed met marmer, maar de betonstructuur is grotendeels in het zicht gelaten. Van de 12 soorten marmer die in het interieur gebruikt werden, springt het groen-grijs gestreepte Cipollino-marmer van de lambri-sering het meest in het oog.[6][10]

De kerk bevat een schat aan kerkelijke kunst uit de eerste helft van de 20e eeuw. Zo zijn er 23 glas in loodramen van Henri Jonas, muurschilderingen van Jonas, Eugène Laudy en Daan Wildschut, kruiswegstaties van Charles Eyck, een piëta van Charles Vos, een Christoffelbeeld van Gerard Hack en heiligenbeelden van Gène Eggen. Boosten zelf tekende voor het marmeren hoofdaltaar (met koperen retabels van Edelsmidse Brom uit Utrecht).[5][6]

Orgel

De kerk beschikte sinds 1967 over een orgel gebouwd door de orgelbouwer L. Verschueren uit Heythuysen. In 2015 was het orgel versleten en werd het vervangen door een Monarke-orgel van de firma Johannus. Dit betreft een drie-klaviers hybride orgel (deels pijporgel, deels elektronisch), waarbij een deel van de orgelpijpen van het oude orgel werd hergebruikt.[12] Daarnaast is er een klein koororgel aanwezig.

Silhouet

Ondanks het ontbreken van de geplande torens is de Koepelkerk door zijn vormgeving een herkenbaar element in het Maastrichtse stadssilhouet. De toevoeging van enkele hogere gebouwen in de omgeving (Toren van Siza, 2001; De Colonel, 2003) heeft daar weinig aan veranderd. Reizigers die per trein vanuit het noorden in Maastricht aankomen, zien de markante koepel al vanaf enige afstand opdoemen in het zuiden.

Trivia

• Boosten moest naar verluidt tot 1937 wachten voor hij weer in de gratie kwam bij de Bisschoppelijke Bouwcommissie, waarna hij circa 30 kerken bouwde, echter geen enkele van beton en ook geen centraalbouw.[4]
• De akoestiek van de Koepelkerk is volgens velen desastreus. Het geluid blijft in de centraalbouw rondzingen, waardoor het gesproken woord vrijwel onverstaanbaar wordt.[4]

Zie ook

• Lijst van kerken in Maastricht
• Lijst van rijksmonumenten in Maastricht
• Lijst van grootste Nederlandse kerkgebouwen naar zitplaatsen

Geraadpleegde literatuur, verwijzingen

• Bisscheroux, N., S. Minis, W. van den Bergh, F. Humblé (1997): Architectuurgids Maastricht 1895-1995. Stichting Topos & Gemeente Maastricht, Maastricht. ISBN 90-9010710-x (online tekst op toposmaastricht.com)
• Boogard, J. van den, en S. Minis (2001): Monumentengids Maastricht. Primavera Pers, Leiden. ISBN 90-74310-52-4
• Term, J. van, en J. Nelissen (1979): Kerken van Maastricht. Uitgave V&D, Maastricht
• Ubachs, Pierre J.H., en Ingrid M.H. Evers (2005): Historische Encyclopedie Maastricht. Walburg Pers, Zutphen / RHCL, Maastricht. ISBN 90-5730-399-X

1. Ubachs/Evers (2005), p. 323: Luyten; p. 422: Priesters van het H. Hart.
2. Ubachs/Evers (2005), p. 287: Koepelkerk.
3. 'Kerknieuws. Nieuwe kerk te Heer', in: Limburger Koerier, 17 augustus 1911 (geraadpleegd op Delpher op 18 mei 2023).
4. Bisscheroux/Minis/Van den Bergh/Humblé (1997), pp. 64-66.Van term/Nelissen (1979), pp. 99-101.
5. Informatie over rijksmonumentnummer 506644
6. 'Krijgt Maastricht weer een nieuwe kilometer lange tunnel? Er wordt serieus gekeken naar het plan van deze architecten', in: De Limburger, 14 november 2022, geraadpleegd op 18 november 2022.
7. 'Gedeeld gebruik: Eritrese geloofsgemeenschap Limburg neemt haar intrek in de Koepelkerk Maastricht', in: De Limburger, 8 augustus 2021. Gearchiveerd op 24 oktober 2021.
8. 'Kerkbestuur', op koepelkerk.net, geraadpleegd op 12 september 2023.
9. Van den Boogard/Minis (2001), p. 57.
10. GM-958 op flexinext.maastricht.nl (gearchiveerde link).
11. Zie YouTube-filmpje over het nieuwe orgel. Gearchiveerd op 21 december 2022.

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Geraadoleegde bron: nl.wikipedia.org/wiki/Koepelkerk_(Maastricht) - 21 februari 2024

1. Koepelkerk Maastricht. Vooraanzicht. Datering: 8 februari 2008. Foto: Crapai - nl.wikipedia.org - Licentiestatus: CC BY-SA 3.0

2. Koepelkerk Maastricht. Interieur. De kerk tijdens de zondagse misviering. Datering: 30 april 2023.

Foto: Kleon3 - nl.wikipedia.org - Licentiestatus: CC BY-SA 4.0

3. Koepelkerk Maastricht. Spoorwegovergang bij Akerstraat-Scharnerweg in Maastricht, voor de bouw van de Koepelkerk (1921).

Foto: Fotocollectie RHCL Maastricht, GAM 594. - nl.wikipedia.org - Licentiestatus: CC BY-SA 3.0

4. Koepelkerk Maastricht. Eerste steenlegging van de Heilig Hart van Jezuskerk of Koepelkerk, Heerderweg 3 te Maastricht, op 3 juni 1921. Foto: Fotocollectie RHCL Maastricht, GAM 6973. - nl.wikipedia.org - Licentiestatus: CC BY-SA 3.0

5. Koepelkerk Maastricht. Panorama van Wyckerpoort, Wyck en andere delen van Maastricht, waarschijnlijk vanaf de Torenflat op het Oranjeplein. Op de voorgrond de Koepelkerk. Links het fabrieksterrein van de Société Céramique. Datering: 1965.

Foto: Fotocollectie HCL Maastricht, GAM 36044 - nl.wikipedia.org - Licentiestatus: CC BY 4.0

6. Koepelkerk Maastricht. Besneeuwd straatbeeld in Wyckerpoort, Maastricht. Op de voorgrond: de Scharnerwegtunnel. Op de achtergrond de Koepelkerk. Datering: 26 februari 2018. Foto: Kleon3 - nl.wikipedia.org - Licentiestatus: CC BY-SA 4.0

7. Koepelkerk Maastricht. De kerk vanuit het zuiden, vanaf de Heerderweg. Datering: 23 februari 2022.

Foto: Kleon3 - nl.wikipedia.org - Licentiestatus: CC BY-SA 4.0

8. Koepelkerk Maastricht. De kerk gezien vanaf de hoek Scharnerweg-Heerderweg met hoofdentree. Datering: 22 augustus 2021.

Foto: Johan Bakker - nl.wikipedia.org - Licentiestatus: CC BY-SA 4.0

9. Koepelkerk Maastricht. Ingang van de parochiekerk van het Heilig Hart van Jezus, beter bekend als de Koepelkerk, in de wijk Wyckerpoort in Maastricht-Oost. Datering: 16 mei 2014. Foto: Foto: Kleon3 - nl.wikipedia.org - Licentiestatus: CC BY-SA 3.0

10. Koepelkerk Maastricht. Interieur naar het oosten. De kerk is niet-georiënteerd; het koor bevindt zich rechts.

Datering: 10 september 2023. Foto: Kleon3 - nl.wikipedia.org - Licentiestatus: CC BY-SA 4.0

11. Koepelkerk Maastricht. Koepelgewelf en kroonluchter. Datering: 10 september 2023. Foto: Kleon3 - nl.wikipedia.org - Licentiestatus: CC BY-SA 4.0

12. Koepelkerk Maastricht. Koor van de Koepelkerk (Alphons Boosten & Jos Ritzen, 1921-1953), officieel Heilig Hart van Jezuskerk, in Maastricht. Het marmeren hoofdaltaar is ontworpen door Boosten; de koperen retabels zijn van Edelsmidse Brom uit Utrecht. Henri Jonas maakte de glas-in-loodramen. Anno 2023 is de kerk in gebruik door zowel de rooms-katholieke Heilig Hartparochie als de Eritrees-orthodoxe gemeenschap. Datering: 10 september 2023. Foto: Kleon3 - nl.wikipedia.org - Licentiestatus: CC BY-SA 4.0

13. Koepelkerk Maastricht. Interieur, overzicht gebrandschilderde glas-in-loodramen, van Henri Jonas (opmerking: Gefotografeerd voor Glas in lood in Nederland 1817-1968). Datering: 6 januari 1989. Foto: Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed - nl.wikipedia.org

Licentiestatus: CC BY-SA 4.0

14. Koepelkerk Maastricht. Gezicht op de zangtribune met calvariegroep. Datering: 10 september 2023. Foto: Kleon3 - nl.wikipedia.org Licentiestatus: CC BY-SA 4.0

15. Koepelkerk Maastricht. De kerk vanaf het station Maastricht. NMBS MR80-STEL 415 komt, als stoptrein 5361 uit Liège-Guillemins, het station van Maastricht binnen rijden. Op de achtergrond de Koepelkerk. Datering: 21 november 20125. Foto: Rob Dammers - nl.wikipedia.org - Licentiestatus: CC BY 2.0

16. Koepelkerk Maastricht. De kerk vanaf de Groene Loper. Rechts de Oranjepleinflat. Op de achtergrond de Koepelkerk en De Colonel bij het station. Datering: 23 februari 2022. Foto: Kleon3 - nl.wikipedia.org - Licentiestatus: CC BY-SA 4.0

17. Koepelkerk Maastricht. Fragment van de kerk gezien vanaf de hoek Scharnerweg-Heerderweg (1). Datering: Januari 2006.

Foto: H. Hart van Jezus (Koepelkerk) - kerkgebouwen-in-limburg

18. Koepelkerk Maastricht. Fragment van de kerk gezien vanaf de hoek Scharnerweg-Heerderweg (2). Datering: Januari 2006.

Foto: H. Hart van Jezus (Koepelkerk) - kerkgebouwen-in-limburg

19. Koepelkerk Maastricht. Exterieur: gevelbeelden van Piet Killaars. Datering: Januari 2006.

Piet Killaars beeldde hierop uit: een madonna met aan de voet daarvan de annunciatie (aankondiging), en de in het openbaar lerende Christus met de kruisiging. In de uitbeelding lijkt hij zich te hebben laten leiden, niet slechts door de vorm van, maar ook door de tijdstijl van de kerk. Oorspronkelijke bron: Kunst in de Koepelkerk - Foto: H. Hart van Jezus (Koepelkerk) - kerkgebouwen-in-limburg

22. Koepelkerk Maastricht. Glas-in-lood: Henri Jonas. Op de plek van het voormalige St. Jozefaltaar staat nu het orgel.

Datering: Januari 2006. Foto: H. Hart van Jezus (Koepelkerk) - kerkgebouwen-in-limburg

23. Koepelkerk Maastricht. Achterzijde van de kerk. 3x Glas-in-lood - Henri Jonas.  Voorbij de hoofdingang van de kerk bevinden zich onder het oksaal drie bijzondere fraaie en merkwaardige ramen van Jonas, die tezamen de verheerlijking van Maria als koningin van de hemel, uitbeelden. Op het middelste raam wordt de Zoete Moeder, met een lelie in de hand, door twee engeltjes gekroond, terwijl twee anderen bewierokend hulde brengen aan de vorstin. Op het linker raam staan de oud testamentische vrouwenfiguren die Maria voorafbeelden: Esther, Ruth en Judith. In de verte ligt het legerkamp waar Judith haar heldendaad - de aanslag op de vijandelijke bevelhebber - verrichtte. Het rechter raam toont vereerders van Maria: boven een vrouw met kind, beneden een boerenman. De middelste figuur zit, met een rozenkrans in de hand, bijna wezenloos op een stoel. Dit is Jonas zelf; hij maakte deze ramen in de droevige dagen toen hij juist zijn vrouw en kind verloren had. Bidden kon hij toen niet meer, meende hij, maar de compositie van dit raam was een schoon gebed tot zijn Hemelse Moeder. Oorspronkelijke bon: Kunst in de Koepelkerk. Datering: Januari 2006.

Foto: H. Hart van Jezus (Koepelkerk) - kerkgebouwen-in-limburg

24. Koepelkerk Maastricht. Interieur: muurschildering van Henri Jonas bij Maria-altaar

Uniek is achter dit door Boosten ontworpen altaar de schildering - het is de enige muurschildering die Jonas ooit vervaardigde. Musicerende Engelen brengen hulde aan de Moeder Gods, en Jonas gaf hun figuur daarbij iets stars en onbeweeglijks om aldus het idee van onveranderlijkheid en eeuwigheid uit te drukken. Daarnaast staan figuren uit het Oude Testament: de profeten, Isaias en David, die Maria’s heerlijkheid aankondigden. Op de binnenvlakken komen dan de heiligen die Maria bijzonder vereerden: links, Sint Jan, Sint Bernardus en Sint Berchmans: rechts, Sint Dominicus, Sint Theresia en Sint Agnes. De buitenste vlakken tonen de aartsengelen: Gabriël, die de blijde boodschap bracht en Michaël als geharnaste ridder - de machtige aanvoerder van de goede geesten tegen de duivel. Oorspronkelijke bon: Kunst in de Koepelkerk. Datering: Januari 2006.

Foto: H. Hart van Jezus (Koepelkerk) - kerkgebouwen-in-limburg

25 + 26. Koepelkerk Maastricht. De preekstoel is van beton en eveneens achthoekig. Het harthouten klankbord werkt als een versterker van het geluid. De hardhouten geledingen vormen samen een ster in het midden.

Oorspronkelijke bron: Kunst in de Koepelkerk

27. Koepelkerk Maastricht. Dagkapel van Maria van Altijddurende Bijstand. In de wand tussen de kerk en de dagkapel vier ramen met vier van de acht zaligsprekingen uit het evangelie van Matteüs: zalig de bedrukten, de zachtmoedigen, de vervolgden en barmhartigen. Hubert Duys omtrent 1952. Oorspronkelijke bron: Kunst in de Koepelkerk

Zie ook

• Website van de Koepelkerk
• 'H. Hart van Jezus (Koepelkerk)', op kerkgebouwen-in-limburg.nl
• Koepelkerk (Maastricht) - nl.wikipedia.org