Brabantse gotiek is een prominente stijl binnen de gotische architectuur van de Nederlanden. Deze bouwstijl ontstond rond 1300 in Mechelen (met de Sint-Romboutskathedraal als belangrijk voorbeeld) en werd dankzij meesterbouwers zoals Everaert Spoorwater en de families Keldermans en De Waghemaker verspreid naar andere grote steden binnen het hertogdom Brabant en daarbuiten. Regionale varianten zoals de Demergotiek en Kempense gotiek zijn hieruit voortgekomen.

Kenmerken

De Brabantse gotiek ontwikkelde zich tijdens de opkomst van het hertogdom Brabant en verspreidde zich over de Bourgondische gewesten. De stijl is geïnspireerd door de klas-sieke Franse gotiek, zoals toegepast bij kathedralen in Amiens en Reims. De kerken in Brabant volgden een vergelijkbare basisopzet: grootschalige kruiskerken met zijbeuken, een kooromgang en een driedelige opbouw van het middenschip (scheibogen, triforium en lichtbeuk). Hoewel de vormgeving groots was, waren de afmetingen bescheidener en werd de slanke, rijzige uitstraling van de Franse voorbeelden niet volledig geëvenaard.

De Brabantse gotiek kent geen absolute eenheid in stijl, maar wordt gekenmerkt door het gebruik van lichtgekleurde natuursteen (ledezandsteen) en een rijk gedetailleerde afwerking. In veel kerken zijn ronde zuilen met koolbladkapitelen gebruikelijk. Hieraan sluiten de schalken vaak naadloos aan en lopen door tot in de gewelfribben. Het triforium en de vensters van de lichtbeuk gaan vaak in elkaar over, waarbij de vensters de volledige spitsboog vullen. Een kooromgang met een kapellenkrans is een karakteristiek element (bijvoorbeeld in Breda, waar deze later is toegevoegd). Meestal werd slechts één westtoren gebouwd, met uitzonderingen in Brussel en Antwerpen. Het koor van de kerk in Lier is direct geïnspireerd op dat van Mechelen.

Een afwijkend ontwerp vinden we in de kathedraal van Antwerpen. Hier werden geen ronde zuilen met koolbladkapitelen gebruikt, maar geprofileerde bundelpijlers die zonder onderbreking doorlopen in de gewelfribben. Daarnaast zijn de scheibogen tussen het middenschip en de zijbeuken uitzonderlijk breed en ontbreekt het triforium. In plaats daarvan is een strook maaswerk aangebracht boven de scheibogen. Dit ontwerp werd nagevolgd in andere grote stadskerken, zoals in Antwerpen zelf, de Sint-Martinuskerk in Aalst en de Sint-Michielskerk in Gent. Ook kerken in 's-Hertogenbosch en Leuven maken gebruik van bundelpijlers.

Niet alleen kerken, maar ook stadhuizen zijn gebouwd in de Brabantse gotiek. Deze gebouwen hebben vaak de vorm van grote reliekschrijnen, compleet met hoektorentjes en soms een belfort. De exterieurs zijn rijkelijk versierd, wat de grandeur van deze stijl benadrukt.

Regionale varianten, zoals Demergotiek en Kempense gotiek, hebben hun eigen unieke kenmerken, maar blijven nauw verwant aan de Brabantse gotiek.

Voorbeelden

Voorbeelden van Brabantse gotiek:

• Sulpitiuskerk Diest, vanaf 1321 door Pierre de Savoye
• Sint-Romboutskathedraal Mechelen, koorsluiting vanaf 1335, wellicht door Jean d'Oisy
• Sint-Martinusbasiliek van Halle, vanaf 1341
• Onze-Lieve-Vrouwekathedraal in Antwerpen, vanaf 1352
• Onze-Lieve-Vrouw-ten-Poelkerk in Tienen, vanaf 1358 door Jean d'Oisy
• De Sint-Janskathedraal in 's-Hertogenbosch, vanaf ca. 1370, het hoogtepunt van Brabantse gotiek in Nederland
• Sint-Gummaruskerk in Lier, vanaf 1378
• Sint-Pieterskerk in Leuven, vanaf ca. 1400
• De Grote of Onze-Lieve-Vrouwekerk in Breda, vanaf 1410
• Kathedraal van Sint-Michiel en Sint-Goedele in Brussel
• Sint-Martinuskerk in Aalst
• Sint-Michielskerk in Gent
• Sint-Willibrordusbasiliek in Hulst
• Sint Lambertuskerk in Nederweert
• Sint-Waltrudiskerk in Bergen

Wereldlijke gebouwen:

• Stadhuis van Brussel
• Stadhuis in Damme
• Stadhuis van Oudenaarde
• Stadhuis van Leuven
• Markiezenhof in Bergen op Zoom

Graafschappen Holland en Zeeland

Veel kerken in de voormalige graafschappen Holland en Zeeland zijn gebouwd in een architectonische stijl die vaak, onterecht, wordt aangeduid als Hollandse of Zeeuwse gotiek. In werkelijkheid gaat het om Brabantse gotiek, aangepast aan de specifieke lokale omstandigheden. Zo werden – met uitzondering van Dordrecht – de stenen gewelven en de daarvoor benodigde luchtbogen weggelaten vanwege de drassige ondergrond. Een belangrijke rol in de verspreiding van de Brabantse gotiek in Holland en Zeeland werd gespeeld door Everaert Spoorwater. Hij perfectioneerde een efficiënte werkwijze waarbij voor grote bouwprojecten een gedetailleerd plan werd gemaakt. Op basis hiervan konden vrijwel alle natuurstenen onderdelen vooraf worden besteld bij Belgische steengroeven. Deze onderdelen hoefden op de bouwplaats alleen nog gemetseld te worden. Deze aanpak maakte het mogelijk om zonder eigen loods op de bouwplaats te werken én zonder de constante aanwezigheid van een bouwmeester.

Belangrijke kerken in deze groep zijn:

• Grote of Onze-Lieve-Vrouwekerk in Dordrecht
• Grote of Sint-Laurenskerk in Alkmaar
• Grote of Sint-Laurenskerk in Rotterdam
• Grote of Sint-Bavokerk in Haarlem
• Sint-Lievensmonstertoren in Zierikzee

Het stadhuis van Gouda en dat van Middelburg in Zeeland zijn prachtige voorbeelden van wereldlijke architectuur. Ook 's-Hertogenbosch beschikte ooit over een Brabants Gotisch stadhuis. Na het Beleg van 's-Hertogenbosch in 1629 kwam de stad onder controle van de protestantse Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. Het stadhuis kreeg toen een volledig nieuw uiterlijk. [1]

Architecten

Tot de grote bouwmeesters van de Brabantse gotiek behoren:

• Jean d'Oisy
• Jacob van Tienen
• Hendrik van Gobertingen
• Sulpitius van Vorst
• Matthijs de Layens
• Everaert Spoorwater
• Gillis Joos
• Willem de Vogel
• Hendrik de Mol
• Jan van Ruysbroeck
• Familie Keldermans
• Herman de Waghemakere
• Domien de Waghemakere
• Hendrik van Pede
• Lodewijk van Bodegem
• Pieter van Wyenhove

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Zie ook

• Demergotiek
• Kempense gotiek
• Gotische architectuur

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Externe links/verwijzingen

• Brabants gotiek - nl.wikipedia.org

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Literatuur

• Domien Roggen en J. Withof, "Grondleggers en grootmeesters der Brabantsche Gotiek", in: Gentsche Bijdragen tot de Kunstgeschiedenis, 1944, p. 83-209
• Frieda Van Tyghem,  Gotisch bouwen in Brabant, in: Openbaar Kunstbezit Vlaanderen, 1980, p. 123-162
• Thomas Coomans, Jacques Halflants en Alfonsine Maesschalck, Gotiek in Brabant, 2003

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Bronnen, noten en/of referenties