Sint-Nicolaaskerk Aken

De Sint-Nicolaaskerk (Duits: Kirche St. Nikolaus) is een voormalige franciscaner kloosterkerk in het centrum van de Duitse stad Aken. De geschiedenis van de kerk gaat terug tot 1005 en is daarmee een vroege aan Nicolaas van Myra gewijde kerk. Het kerkgebouw bevindt zich op het kruispunt Großkölnstraße – Minoritenstraße bij de Barbarossamuur, de binnenste ring van de dubbele stads-ommuring van Aken. De kerk is een beschermd monument.

De Sint-Nicolaas als kloosterkerk

Op zaterdag 6 juli 1005 gaf keizer Hendrik II de opdracht om in de rijksstad Aken, aan de rand van het Marktplein langs de handelsroute naar Keulen, een kapel te bouwen. In 1234 namen de minorieten, een tak van de franciscaanse orde, de kapel over en breidden deze in de daaropvolgende decennia uit met een kloostercomplex. Toen de kapel te klein werd, werd ze vervangen door een gotische kerk, die op 6 december 1327 werd ingewijd door prins-bisschop Adolf II van der Mark uit Luik.

Slechts zes jaar later, na een brand die aanzienlijke schade aanrichtte, werd de kerk gerestaureerd. De populariteit van de orde bleef groeien, wat leidde tot verdere uitbreiding van zowel het klooster als de kerk. In 1390 werd het koor naar het oosten uitgebreid met een derde travee.

In 1628 was het klooster in verval en werd het afgebroken. Op maandag 22 april 1630 werd de eerste steen gelegd voor de nieuwbouw. Bij deze gelegenheid schonk vrijheer Van Pallandt een prachtig drieluik als hoogaltaar. Dit altaar bevatte drie schilderijen, toegeschreven aan Abraham van Diepenbeeck, een leerling van Peter Paul Rubens. De schilderijen tonen de scènes van de 'Kruisiging van Christus', de 'Kruisafname' en in de bovenste tondo een 'Piëta'.

Het kerkgebouw kampte opnieuw met tegenslag, waaronder de stadsbrand van Aken in 1656 en de aardbeving op 18 september 1692. Na de aardbeving werd het herstel van de gewelven geleid door Laurenz Mefferdatis. Rond die tijd werd een in 1687 gebouwd barok bijgebouw door Mefferdatis omgebouwd tot een Loretokapel. Deze kapel, gelegen in de hoek tussen het koor en de oostelijke kant van het zuidelijke zijschip, werd echter in 1894 weer gesloopt.

In 1732 voegde Johann Joseph Couven twee vleugels toe aan het gebouw en bouwde hij in 1739 een orgelgalerij, die in 1885 werd vervangen door een neogotische westelijke galerij. De grafstenen in de kerk werden in 1786 verwijderd en vervangen door een aparte dodenkelder, bestemd voor de kloosterbroeders en weldoeners van de kerk.

Klooster

Toen de Fransen in 1794 Aken bezetten, werden alle kloosters in de stad bij decreet van keizer Napoleon opgeheven. Voor het minorietenklooster betekende dit een officiële sluiting in 1802. Het refectorium van het klooster werd door de Fransen gebruikt als veldhospitaal voor gewonde soldaten, terwijl de kruisgang dienstdeed als stal voor hun paarden. De overige kloostergebouwen kregen een functie als gevangenis. Na het vertrek van de Fransen in 1820 werd het complex ook gebruikt als gerechtshof. Later, vanaf 1874, huisvestte het diverse overheidsdiensten en vanaf 1902 werden de gebouwen ingezet voor beroepsonderwijs.

In juli 1943 werden de voormalige kloostergebouwen tijdens de oorlog volledig verwoest. Ze zijn nooit herbouwd, en op de locatie bevindt zich sindsdien een parkeergelegenheid.

Parochiekerk

Dankzij de toewijzing van de Sint-Nicolaaskerk als parochiekerk in 1802, in het kader van de secularisatie, bleef het gebouw behouden en behield het zijn religieuze functie. De kostbare altaarschilderijen werden tijdens de Franse bezetting door de Fransen geroofd en naar het Louvre in Parijs gebracht. Gelukkig keerden de schilderijen na het einde van de bezetting in 1815 weer terug naar de kerk.

In de tweede helft van de 19e eeuw onderging de kerk meerdere renovaties en aanpassingen. Na de orkaan van 12 maart 1876 werd het dak vernieuwd. In 1877 werden, onder leiding van architect Eduart Linse, de zuidelijke en westelijke delen van de kerk gerestaureerd. Tussen 1894 en 1896 werden de vervallen sacristie en de zuidelijke kruisgangsvleugel door nieuwbouw vervangen. Bovendien kreeg de kerk een opvallende dakruiter, waardoor haar oorspronkelijke franciscaanse karakter weer zichtbaar werd.

Op de plek waar in 1894 de Loretokapel werd afgebroken, werd tegen de kerkmuur een groot calvarie-reliëf geplaatst, gemaakt door Lambert Piedboeuf. Bij het ontwerpen van de gezichten liet de kunstenaar zich inspireren door familieleden. De zuidelijke ingang van de kerk wordt gesierd door een neogotisch reliëf van Gottfried Götting, dat een tafereel uit het leven van de heilige Nicolaas afbeeldt.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog liep de Sint-Nicolaaskerk zware schade op. Gelukkig werden de waardevolle altaarschilderijen voorafgaand aan de bombardementen in veiligheid gebracht. Het gebouw zelf werd grotendeels verwoest, inclusief het maaswerk van de ramen. Toch bleven de barokke inrichting en delen van het oostelijke zijschip, zoals de traveeën, grotendeels intact.

Na de oorlog begon de wederopbouw van de kerk, waarbij men streefde naar herstel in de oorspronkelijke staat. Op 1 juli 1951 werd de kerk opnieuw opengesteld voor de eredienst, hoewel de restauratiewerkzaamheden pas in 1964 volledig waren afgerond.

Tijdens de wederopbouw werden in het kerkschip meerdere monumentale muurschilderingen aangebracht. De restauratie werd afgerond met de installatie van een Klais-orgel in 1963, afkomstig uit de rijksabdij van Cornelimunster. Dit orgel is het op één na oudste orgel in Aken en vormt sindsdien een bijzonder element in de kerk.

Citykerk

In 1967 verloor de Sint-Nicolaaskerk haar status als zelfstandige parochiekerk na een parochiële reorganisatie. De parochie fuseerde destijds met de Sint-Foillanparochie, waardoor de Nicolaaskerk opnieuw in handen kwam van de franciscaner orde. Door het afnemende aantal broeders en de wens om in Aken een oecumenische ontmoetings- en bezinningsplek te creëren, kreeg de kerk in 2002 wederom een nieuwe functie: ze werd omgevormd tot een zogenaamde Citykerk.

Sinds die tijd werken de katholieke en protestantse kerken nauw samen binnen een vereniging die op 4 juli 2001 werd opgericht. Deze samenwerking biedt een breed scala aan sociaal-diaconale activiteiten in de binnenstad, gezamenlijke vieringen en oecumenische evenementen. Daarnaast fungeert de kerk als locatie voor diverse culturele activiteiten en evenementen.

Tijdens de jaarwisseling van 2010 op 2011 kreeg de kerk te maken met een tragische gebeurtenis. Meerdere vuurpijlen vlogen door een raam in het koor, wat leidde tot een verwoestende brand. De schade, die in de miljoenen euro's liep, trof onder andere het hoogaltaar, een groot deel van de gewelven en de oostelijke kant van de kerk. Bovendien veroorzaakte het bluswater aanzienlijke schade aan het orgel en het hoofdschip.

Het hoofdschip van de kerk is intussen gerestaureerd, maar het koor blijft voorlopig door een wand gescheiden van de rest van het gebouw. Hoe het hoogaltaar wordt hersteld en het koor uiteindelijk zal worden ingericht, is nog niet beslist. Wel is al besloten dat het orgel na de restauratie zal worden overgedragen aan de parochie Sint-Foillan.

1. Sint-Nicolaaskerk Aken. Scan van een oude ansichtkaart van Sint Nicolaas in Aken rond de eeuwwisseling. Datering: 1910.

Afbeelding: Onbekend - eigen verzameling oude Aken-ansichtkaarten - nl.wikipedia.org - Licentiestatus: Publiek domein

2. Sint-Nicolaaskerk Aken met de plattegrond van het Franciscanerklooster uit 1732. Datering: 1732.

Afbeelding: Onbekend - Faymonville II, 1922 - nl.wikipedia.org - Licentiestatus: Publiek domein

3. Zuidzijde van de Sint-Nicolaaskerk Aken en de tegen het einde van de 19e eeuw afgebroken barokke Loretokapel. Datering: 1894.

Foto: Onbekend - Faymonville II, 1922 - nl.wikimedia.org - Licentiestatus: Publiek domein

4. Sint-Nicolaaskerk Aken. In Aken werd het hoogaltaar van de Sint-Nicolaaskerk op oudejaarsavond 2011 verwoest. Vier houten figuren, schilderijen van Rubens' leerling Robert von Depenbeeck, werden vernield door een oudejaarsraket die door een raam vloog en in het gebouw ontplofte. Volledige restauratie is onmogelijk. Datering: 10 augustus 2005.

Foto: Norbert Schnitzler - nl.wikipedia.org - Licentiestatus: CC BY 3.0

5. Sint-Nicolaaskerk Aken. Blik vanuit het schip naar het orgelkoor (Couven). Datering: 10 augustus 2005.

 Foto: Norbert Schnitzler - de.wikipedia.org - Licentiestatus: CC BY 3.0

6. Sint-Nicolaaskerk Aken. Sint Nicolaas vandaag als zijaanzicht met kruisigingsgroep (Piedboeuf). Datering: 10 augustus 2005.

 Foto: Norbert Schnitzler - de.wikipedia.org - Licentiestatus: CC BY 3.0

7. Sint-Nicolaaskerk Aken. Een oude klok uit de Sint-Nicolaaskerk in Aken. Datering: 6 september 2020.

Foto: Flocci Nivis - commons.wikimedia.org - Licentiestatus: Naamsvermelding 4.0 Internationaal licentie.

8. Sint-Nicolaaskerk Aken. Paraplumonument bij de Sint-Nicolaaskerk. Datering: 10 augustus 2005. 

Foto: Norbert Schnitzler - commons.wikimedia.org - Licentiestatus: Norbert Schnitzler

Bronnen, noten en/of referenties

Externe links/verwijzingen

Zie ook

Pagina toegevoegd: 13 oktober 2025 - Foto nr. 5, 6, 7, 8