Notre-Dame-la-Grande - Poitiers / Romaanse architectuur Frankrijk - Foto-overzicht / Romaanse architectuur

Notre-Dame-la-Grande - Poitiers

Notre-Dame la Grande is een rooms-katholieke kerk in Poitiers , Frankrijk. Met een dubbele status, collegiaal en parochiaal, maakt ze deel uit van het katholieke bisdom Poitiers. De met beelden versierde westgevel wordt beschouwd als een meesterwerk van romaanse religieuze kunst. De muren in de kerk zijn beschilderd.

Geschiedenis en architectuur

De wijk was al in de Romeinse tijd bewoond. De oude overblijfselen van een bakstenen en rechthoekige stenen constructie zijn te vinden bij de goot aan de noordmuur van de huidige kerk.

De kerk wordt al in de 10e eeuw vermeld onder de naam "Sancta Maria Maior", verwijzend naar de gelijknamige romaanse kerk. De ligging naast het Paleis van de Graven van Poitou - Hertogen van Aquitanië (het huidige gerechtsgebouw van Poitiers) is zeker veel-zeggend, aangezien de bisschoppen van Poitiers vanuit politiek oogpunt baronnen van Poitou waren.

Het gehele gebouw werd herbouwd in de tweede helft van de 11e eeuw, in de periode van de Hoogromaanse bouwkunst, en in 1086 ingewijd door de latere paus Urbanus II.

Het grondplan van de kerk bestaat uit een middenschip met zijbeuken volgens een veelvoorkomend grondplan in de romaanse architectuur van Poitou. Het interieur heeft het effect van een "kerkagora" op slechts één vlak. Het tongewelf heeft een licht afgeplat silhouet, terwijl de zijbeuken bedekt zijn met een kruisgewelf. Buiten waren de zijbeuken bedekt met een terrasvormige punt, waarbij het dak gereserveerd was voor het schip: zo ontstond het effect van een basiliek op twee niveaus. Dit silhouet verdween met de gotische verbouwing. Rond de kerk ontwikkelde zich een kooromgang met straalkapellen, die een deel van de muurschilderingen bewaard hielden. Een crypte uit de 11e eeuw, a posteriori onder het koor gegraven, bewaart ook fresco's uit die tijd. Het grondplan heeft geen dwarsbeuken, en wel om goede redenen: de gebouwen stonden in het noorden en de hoofdstraat loopt naar het zuiden. De romaanse poort is gedeeltelijk in het zuiden bewaard gebleven. Op deze plaats werd een ruiterstandbeeld van Constantijn gevonden, dat vóór de Revolutie werd afgebroken. Dit beeld was de tegenhanger van een ander, ouder beeld dat in 1562 door de Hugenoten werd verwoest. Het is niet bekend of de identiteit van de eerste ruiter dezelfde was. Achter dit beeld, op de grond, werd in de middeleeuwen verwezen naar een klein gewelf gewijd aan Sint-Catharina. De klokkentoren dateert uit de 11e eeuw. In het begin was deze veel duidelijker: de eerste verdieping wordt tegenwoordig bedekt door de daken. Gelegen op de plaats van de kruising, heeft de toren een vierkante basis, vervolgens een cirkelvormig dakvlak versierd met dakpannen. Dit type dak, dat veel voorkwam in het zuidwesten, werd vaak gekopieerd door architecten uit de 19e eeuw, met name door Paul Abadie in Angoulême, Périgueux en Bordeaux .

In het tweede kwart van de 12e eeuw werd de oude klokkentoren aan de voorgevel verwijderd en werd de kerk met twee traveeën naar het westen vergroot. Aan de zuidkant markeert een torentje van een trap de locatie van deze uitbreiding. In die tijd werd ook het beroemde voorgevelscherm gebouwd.

In het noorden stond in de 12e eeuw een kloostergang. Deze werd in 1857 verwijderd voor de aanleg van de metaalmarkt. De deur (dichtgemetseld) is bewaard gebleven. Drie bogen, ondersteund door zuilen met kapitelen en bladerdak, werden teruggeplaatst in de binnenplaats van de tegenoverliggende universiteit, evenals een pilaar op de hoek.

In de 15e en 16e eeuw werden er privékelders aan de romaanse structuur toegevoegd. Deze kelders, in flamboyant-gotische stijl, behoorden toe aan de burgerlijke families van de stad, die al sinds het einde van de middeleeuwen kooplieden waren. De grootste kelder werd in het zuiden gebouwd door Yvon de Waanzinnige, grootse seneschal van Poitou, in de 15e eeuw. Zijn graf werd daar vóór de Revolutie geplaatst.

1. Notre-Dame-la-Grande - Poitiers. Zicht op de kerk Notre-Dame la Grande, vanuit het zuidwesten. Datering: 24 juni 2006.

Foto: TwoWings - en.wikipedia.org - Licentiestatus: CC BY 2.5

2. Notre-Dame-la-Grande - Poitiers. Kolommen in het schip. Datering: 1 mei 2007. Foto: Christophe.Finot - en.wikipedia.org

Licentiestatus: CC BY-SA 2.5

3. Notre-Dame-la-Grande - Poitiers. Westwerk. Datering: 6 juli 2007. Foto: Gibert Bochenek - en.wikipedia.org

Licentiestatus: Publiek domein

4. Notre-Dame-la-Grande - Poitiers. Detail van het rondboogfries met (van links naar rechts) Adam, Eva en Nebukadnezar II.

Datering: 25 juni 2006. Foto: TwoWings - en.wikipedia.org - Licentiestatus: Public Domain

5. Notre-Dame-la-Grande - Poitiers. Detail van het rondboogfries. Datering: 1 mei 2007. Foto: Christophe.Finot - en.wikipedia.org

Licentiestatus: CC BY-SA 2.5

6. Notre-Dame-la-Grande - Poitiers. Dwarsdoorsnede middenschip met tongewelf, zijbeuken met kruisribgewelven.

Datering: 1910. Bron: Anoniem — Julius Baum, Romanische Architektur in Frankreich, 1910 - fr.wikipedia.org

Licentiestatus: Openbaar domein

7. Notre-Dame-la-Grande - Poitiers. Zijaanzicht. Datering: 12 oktober 2008. Foto: Gerd Eichmann - fr.wikipedia.org

Licentiestatus: CC BY-SA 4.0

Interieurdecoratie

De romaanse fresco's zijn alleen bewaard gebleven in het apsisgewelf boven het koor en in de crypte. Boven het koor is een onge-wone afbeelding van de Apocalyps te zien: Maria met Kind afgebeeld in een mandorla, Christus in majesteit op het gewelf, tussen een cirkel en een vierkant, en het Lam Gods in een cirkel. Rondom, onder de bogen, zitten de twaalf apostelen, net als op de gevel. Kunsthistorici denken dat dit schilderij model heeft gestaan voor de sculpturen op de gevel, aangezien de houdingen en de compo-sitie identiek zijn. In de hoeken begeleiden engelen zielen naar het paradijs. In de crypte tonen de fresco's anonieme heiligen. Het hele ensemble werd in 1851 gerestaureerd door Joly-Leterme. Hij liet de zuilen en de gewelven herschilderen met "Romeins-Byzan-tijnse" motieven, waarmee hij afweek van een principe dat gangbaar was onder restaurateurs uit de 19e eeuw, namelijk de invloed van de kruistochten op de romaanse kunst. Deze fantastische en nogal zware schilderijen hebben sindsdien kritiek gekregen. Schrijver Joris-Karl Huysmans noemde ze "tatoeages".

Het houtsnijwerk van de kapitelen is sober, met gestileerd loofwerk, "feuilles grasses" (dikke bladeren) genaamd. Slechts één kapiteel is gehistorieerd: gelegen in de kooromgang aan de zuidzijde, toont het de Hemelvaart met Christus staand in een mandorla. De kapi-telen in het koor zijn geïnspireerd op de Corinthische kapitelen uit de oudheid. De naam "Robertus" staat er, maar de reden hiervoor is onbekend. Kruisen zijn hier en daar gebeeldhouwd op de zuilen, in de kammen en op de klokkentoren. In de kapel van Sint-Anna, de zogenaamde Gekkenkapel, is een in steen gehouwen en gekleurde Graflegging te vinden. Deze dateert uit het begin van de 16e eeuw en is afkomstig uit de voormalige Drievuldigheidsabdij.

Meubilair

De kerk werd na de Revolutie heringericht. Zo vindt men er een barokke preekstoel, uit hout gesneden in de 17e eeuw, afkomstig uit het klooster, en twee bronzen lessenaars uit de 16e eeuw. Het beeld van Onze-Lieve-Vrouw van de Sleutels dateert van eind 16e of begin 17e eeuw. Volgens de overlevering is het een kopie van het wonderbaarlijke beeld, dat in 1562 door de Hugenoten werd ver-nield. De hiëratische, buitenlandse stijl, die in de smaak viel aan het einde van de 16e eeuw, doet denken aan de romaanse periode. De volledige glas-in-loodramen dateren uit de 19e en 20e eeuw. Het koororgel dateert uit het einde van de 19e eeuw, terwijl het grote orgel uit 1996 stamt.

Het beeldhouwwerk van de Westfront

Adam, Eva en Nebukadnezar II: boven de deur is een paneel met reliëfs te zien: dit illustreert passages uit de Bijbel. De geselecteerde scènes, afkomstig uit beide Testamenten, vertellen over de Annunciatie en de Incarnatie van God op aarde in de persoon van Jezus Christus om de mensheid te redden. Van links naar rechts zijn de erfzonde, Nabukadnezar, koning van Babylon, de profeten Daniël, Mozes, Jesaja en Jeremia te zien. Ze worden gevolgd door de Annunciatie, de Boom van Jesse en koning David. Deze eerste helft van het paneel, met afbeeldingen van degenen die de komst van een Verlosser in het Oude Testament voorspellen, de Annunciatie en de voorouders van Maria, roept de relatie op die bestaat tussen het Oude en het Nieuwe Testament in de christelijke Kerk. Aan de andere kant van de ingang is de Visitatie te zien, tussen de steden Nazareth en Jeruzalem. De stad Nazareth vertegenwoordigt ook de Synagoge, die van Jeruzalem de Kerk: deze worden weergegeven als middeleeuwse steden. De overgang van de Joodse wet naar de nieuwe christelijke wet wordt uitgebeeld in deze 12e-eeuwse houtsnijwerken. Deze scène wordt gevolgd door de Geboorte van Jezus en het Bad van het Kind (ontleend aan apocriefe boeken). Het Bad van het Kind bevat de eucharistische beker en voorspelt zo de gebeurtenissen van Christus' Passie. Sint-Jozef is verbijsterd door wat hij heeft meegemaakt. Onder Jozef zijn twee mannen afgebeeld in gevecht (volgens een recente studie (vgl. bibliografie) is dit Jacob die worstelt met de engel). Vlak daarboven staan in de arcaden beelden van de twaalf apostelen en twee bisschoppen. Volgens de lokale traditie zijn de bisschoppen Sint-Hilarius van Poitiers en Sint-Martinus van Tours. Kunsthistorici zien de figuren liever niet als portretten, maar als representaties van bisschoppen als erf-genamen van de apostelen, en zijn daarom op hetzelfde niveau afgebeeld. De houdingen zijn verschillend: rechts wijst een bisschop op de bisschoppelijke bevoegdheid van de bisschoppen van Poitiers, baronnen van Poitou. Links draagt de bisschop de pauselijke attributen uit de 12e eeuw (de bisschop van Rome, verwijzend naar de pauselijke macht ten tijde van de Gregoriaanse hervorming). Ten slotte is hierboven de Wederkomst afgebeeld: Christus staat rechtop in een mandorla, omringd door cherubijnen, de zon en de maan.

Er is een onderscheid te maken tussen werk uit ten minste twee verschillende beeldhouwateliers: het ene met een voorkeur voor beweging en plooien in kleding, zoals bijvoorbeeld te zien is in de Annunciatie, en het andere met een meer statische stijl, in vlakke tinten (vergelijk met de Visitatie). De sculpturen waren vervaardigd vóórdat het metselwerk van de voorgevel werd gemonteerd, zoals blijkt uit het onvoltooide rolwerk en enkele sculpturen die duidelijk geen deel uitmaken van het oorspronkelijke ontwerp. Sporen van polychromie en geschilderde inscripties werden op de voorgevel en op de figuren aangebracht. Deze zijn het duidelijkst te zien op de scène van de Annunciatie.

In 1562, ten tijde van de plundering van Poitiers, braken de Hugenoten de hoofden van de figuren die zij als ketters beschouwden. In de 17e eeuw veroorzaakten de daden van zouthandelaren, wier werkplaatsen aan het front lagen, enige aantasting van de kalksteen door de inwerking van zout.

In 1992 begon een uitgebreide restauratiecampagne: de stenen werden in het laboratorium gereinigd en opnieuw geplaatst. De in-wijding van de gerestaureerde voorgevel vond plaats in 1995. Voor deze gelegenheid creëerden de kunstenaars van Skertzò een spek-takel van veelkleurige verlichting (polychromieën). Elke zomeravond, bij het vallen van de avond, wordt de westgevel van de kerk Notre-Dame-la-Grande verlicht door een heel kleurenpalet, een herinnering aan het verleden en de middeleeuwse traditie van kerk-schildering. [1]

De legende van het wonder van de sleutels

In het jaar 1202 belegerden de Engelsen de stad Poitiers. De griffier van de burgemeester beloofde hen de stad op Paasdag terug te geven door hen de stadssleutels te geven in ruil voor een grote som geld. 's Nachts ging de griffier naar de kamer van de burge-meester om de sleutels te stelen, maar ze waren verdwenen. Tot zijn ontzetting merkte de burgemeester ook dat de sleutels ver-dwenen waren en hij schrok omdat hij besefte dat er verraad was gepleegd. Hij hield zijn soldaten tegen en ging naar de kerk Notre Dame-la-Grande om een wonder te vragen. Daar ontdekte hij het beeld van de Maagd Maria met de sleutels. Maar 's nachts, onder de wallen, werden de Engelsen, geschrokken door de verschijningen van de Maagd, Sint-Hilarius en Sint-Radegonde, gedood en sloegen op de vlucht. Deze gebeurtenis wordt in de kerk afgebeeld in een 19e-eeuws glas-in-loodraam en op een tafel uit de 17e eeuw. De kerk St-Hilaire-la-Grande van Poitiers bewaart drie stenen beelden (de Maagd met het Kind, Sint-Hilarius en Sint-Rade-gunda) die vroeger de poort van de slotgracht, de plaats van het wonder, sierden. De legende is historisch gezien niet geloofwaardig, aangezien Poitou in 1202 deel uitmaakte van het Engelse hertogdom Aquitanië, onder de regering van Hendrik II en Eleonora van Aquitanië. Het oudste verslag van de legende is te vinden in Jean Bouchets Annalen van Aquitanië . De legende werd zeer populair, vooral na de aankomst van admiraal Gaspard II van Coligny in 1569. Tot 1887 vierden de inwoners van Poitiers deze goddelijke bescherming met een plechtige processie door de stad. In de 19e eeuw werd in het midden van de kerk een beeld van de Maagd Maria met de sleutels geplaatst.

8. Notre-Dame-la-Grande - Poitiers. Het koor. Datering: 15 augustus 2015. Foto: Patrick Despoix - fr.wikipedia.org

Licentiestatus: CC BY-SA 4.0

9. Notre-Dame-la-Grande - Poitiers. Het middenschip met de De beschilderde zuilen en zicht op het koor. Datering: 15 augustus 2015. Foto: Patrick Despoix - fr.wikipedia.org - Licentiestatus: CC BY-SA 4.0

10. Notre-Dame-la-Grande - Poitiers. Midddenschip met beschilderde zuilen en zicht op de orgels. Datering: 5 april 2012.

Foto: JLPC - fr.wikipedia.org - Licentiestatus: CC BY-SA 3.0

11. Notre-Dame-la-Grande - Poitiers. Beschilderde zuiilen en orgeltribune (oksaal). Datering: 15 augustus 2015.

Foto: Patrick Despoix - fr.wikipedia.org - Licentiestatus: CC BY-SA 4.0

12. Notre-Dame-la-Grande - Poitiers. Geveldetail met o.a. rondboogfriezen. Datering: 1 augustus 2005.

Foto: Welleschik - de.wikipedia.org - Licentiestatus: CC BY-SA 3.0

13. Notre-Dame-la-Grande - Poitiers. Fragment zijgevel met ingangsportaal. Datering: 17 september 2022.

Foto: Antoine Garnier - commons.wikimedia.org - Licentiestatus: CC BY-SA 4.0

14. Notre-Dame-la-Grande - Poitiers. Fragment zijgevel met ingangsportaal. Datering: 17 september 2022.

Foto: Antoine Garnier - commons.wikimedia.org - Licentiestatus: CC BY-SA 4.0

15. Notre-Dame-la-Grande - Poitiers. Linker zijgevel. Datering: 21 julin 2009. Foto: PMRMaeyaert - commons.wikimedia.org

Licentiestatus: CC BY-SA 3.0

Referenties

Andrault-Schmitt, Claude en Camus, Marie-Thérèse, Notre-Dame-la-Grande, l'œuvre Romane- edities Picard, CESCM, 2002
Riou, Yves-Jean, La Collégiale Notre-Dame-la-Grande , (collectie Itinéraires du Patrimoine), edities du CPPPC, 1995