De arts-and-craftsbeweging (Arts and Crafts) was een Engelse, maatschappelijk geëngageerde en esthetische stroming, actief in kunst, ambacht en toegepaste kunst. De beweging, die bloeide tussen 1870 en 1920, ontstond als reactie op de negatieve gevolgen van de industriële revolutie, zoals slechte arbeidsomstandigheden en de opkomst van goedkope massaproductie. De Britse ontwerper William Morris (1834-1896) was de grootste inspiratiebron van deze beweging, waarbij hij sterk beïnvloed werd door de ideeën van schrijver en kunstenaar John Ruskin (1819-1900).

Ideeën en uitgangspunten

William Morris en zijn medestanders geloofden dat door de industrialisatie en mechanisatie de wereld van schoonheid, eenvoud en ambacht, die zij idealiseerden vanuit de middeleeuwen, verloren was gegaan. Hun missie was om deze waarden nieuw leven in te blazen. Volgens hun filosofie, geïnspireerd door John Ruskin, moest ware kunst zowel nuttig als mooi zijn. Ze streefden naar een hernieuwde eenheid tussen kunst en arbeid, zoals te zien in de Gotische kathedralen, waar ontwerp en uitvoering hand in hand gingen. Dit stond in scherp contrast met de renaissance, waarin kunst en ambacht steeds verder uit elkaar groeiden, wat volgens hen resulteerde in een lelijke wereld en ongelukkige mensen. Naast het creëren van mooie en functionele producten, pleitte de beweging ook voor sociale rechtvaardigheid, betere arbeiderswoningen en pensioenen voor ouderen.

In een invloedrijk artikel over de eenheid der kunsten, gepubliceerd in januari 1887 in het tijdschrift The Hobby Horse, bekritiseerde de Engelse kunstenaar, ontwerper en dichter Selwyn Image het bestaan van kunstacademies zoals de Royal Academy of Arts. Hij noemde deze spottend de 'Royal Academy of Oil Painting' en pleitte ervoor dat alle vormen van visuele expressie als kunst erkend zouden worden. Hij stelde: "De onbekende uitvinder van de patronen die een muur of waterpot decoreren, verdient net zo goed de titel kunstenaar als de schilder Rafael."[1] Dit citaat onderstreept hoe belangrijk de arts-and-craftsbeweging design als kunstvorm beschouwde. Hoewel het woord 'design' hier met enige voorzichtigheid moet worden gebruikt, omdat latere architecten zoals Mies van der Rohe en Adolf Loos, die beïnvloed werden door deze stroming, opnieuw de renaissance-scheiding tussen ontwerpen ('disegno') en produceren introduceerden. De arts-and-craftsbeweging wilde juist terug naar een harmonie tussen ontwerp en productie, waarvan zij geloofden dat deze een natuurlijke eenheid vormde in de middeleeuwen.

Belangrijke stilistische kenmerken

• Eenvoudig ontwerp.
• Motieven geïnspireerd op natuurlijke vormen (planten en dieren) en op middeleeuwse en mythologische kunst.
• Een herhalend patroon en symmetrie.
• Simpele, lineaire vormen.
• Aanwijsbare invloeden van Japanse, romantische en pre-rafaëlitische kunst.

• Organisaties en tijdschriften

Century Guild of artists

Deze ideeën leidden niet alleen tot een diepe focus op vormgeving, maar inspireerden ook de oprichting van verschillende organisaties. Een van de meest invloedrijke was de Century Guild of Artists, opgericht door de Engelse architect en ontwerper Arthur Heygate Mackmurdo (1851-1942). Samen met zijn goede vriend, kunstenaar, ontwerper en dichter Selwyn Image (1849-1930), en assistent Herbert Horne (1864-1916), gaf Mackmurdo vorm aan dit collectief. In 1884 lanceerde de Guild het tijdschrift The Century Guild Hobby Horse, dat in 1892 werd omgedoopt tot The Hobby Horse. Datzelfde jaar stopte de publicatie van het blad.

Art Workers Guild

In 1884 werd ook het Art Workers Guild opgericht, dat in 1888 werd hernoemd tot de Arts and Crafts Exhibition Society. Tijdens een tentoonstelling van deze Society in 1888 raakte William Morris geïnspireerd door de boek- en letterontwerper Emery Walker. Deze ontmoeting leidde ertoe dat Morris in 1890 The Kelmscott Press oprichtte, waar hij zelf lettertypes ontwierp. Zijn inspiratie kwam vooral van de Renaissance-typograaf Nicolas Jenson. Vanaf dat moment maakte de Arts and Crafts-beweging ook naam op het gebied van letterontwerp en boekdrukkunst.

Guild of Handicraft

In 1888 stichtte architect, grafisch ontwerper, juwelier en zilversmid Charles Robert Ashbee (1863-1942) de Guild of Handicraft. Een belangrijk initiatief van deze organisatie was de oprichting van The School of Handicraft, waar onderwijs in design en theorie – met name gebaseerd op de filosofie van John Ruskin – werd gecombineerd met ambachtelijke praktijkervaring. Ondanks het innovatieve concept sloot de school op 30 januari 1895 haar deuren door financiële problemen, nadat ongeveer 700 studenten de opleiding hadden gevolgd. De Guild zelf bleef echter bestaan als een bloeiende coöperatie van ambachtslieden, geïnspireerd door socialisme en de Arts and Crafts-beweging.

In 1902 verhuisde de Guild of Handicraft naar het landelijke Chipping Campden. Dit veranderde het dorp in een gemeenschap voor arbeiders, kunstenaars en hun families, waar creativiteit en samenwerking centraal stonden.

Essex House Press

In 1890 richtte Ashbee in het Londense 'Essex House' een private drukkerij op: de Essex House Press. Deze organisatie nam personeel en lettertypes over van het inmiddels ter ziele gegane The Kelmscott Press. Een van de hoogtepunten van de Essex House Press was het meesterwerk het Psalter uit 1902. Janet Ashbee, de vrouw van Charles Robert Ashbee, speelde ook een actieve rol bij de drukkerij. Zij creëerde onder andere het Essex House Songbook. Daarnaast werd in 1902 de Essex House Bindery opgericht, een boekbinderij die werd geleid door Statia Power tot 1905. Naast haar werk als boekbinder was Power ook actief als verluchter voor de Essex House Press.[2]

1. Detail van borduurwerk van wol op linnen, ontworpen door William Morris en uitgevoerd door Ada Phoebe Godman.

Datering: Tussen 1877 en 1900. Foto: Design: William Morris - Planet Art CD of royalty-free PD images William Morris: Selected Works - nl.wikipedia.org - Licentiestatus: Publiek domein

2. William Morris. Datering: 1850. Foto: Onbekend - historial photo - nl.wikipedia.org - Licentiestatus: Publiek domein

3. Kerk van Onze-Lieve-Vrouwe-ter-Sneeuw aan het Laar in Borgerhout. Datering: 13 mei 2012.

Foto: Harrie Gielen - commons.wikimedia.org - Licentiestatus: CC BY-SA 3.0

4. Sint-Willibrorduskerk (Rijkevorsel) In 1953 werd een gevelfragment van de oorspronkelijke kerk gereconstrueerd.

Datering: 24 oktober 2014. Foto: Daemen, Caroline - commons.wikimedia.org - Licentiestatus: CC BY 4.0

5. Detail van het raam van koning Mark van Cornwall met de afbeelding van "De dood van Sir Tristram", ontworpen door Ford Madox Brown (1821-1893) voor William Morris, afkomstig uit een gebouw in de omgeving van Bradford. Nu te zien in de glas-in-loodgalerij van het Cliffe Castle Museum in Keighley, West Yorkshire, Engeland. Datering: 25 mei 2009. Foto: Linda Spashett Storye book - commons.wikimedia.org - Licentiestatus: CC BY 3.0

6. Textiel, Aardbeiendief, ontworpen 1883, gedrukt ca. 1934. Verticaal symmetrische opstelling van paren vogels tegenover elkaar, met aardbeien en bloemen. Gedrukt in verschillende kleuren op een donkerblauwe ondergrond. 

Foto: Catalog Photo - commons.wikimedia.org - Licentiestatus: Publiek domein

7. William Morris ' ontwerp voor Trellis-behang. Datering: 1862.

Foto: William Morris -Gescand van Gillian Naylor, William Morris door zichzelf: ontwerpen en geschriften - en.wikipedia.org

Licentiestatus: Publiek domein

8. Pugins huis "The Grange" in Ramsgate, uit 1843. De vereenvoudigde neogotische stijl, aangepast aan de woningbouw, droeg bij aan de vormgeving van de architectuur van de Arts-and-Crafts-beweging. Datering: 18 april 2007.

Foto: JackyR - en.wikipedia.org - Licentiestatus: CC BY-SA 3.0

9. Het Red House van William Morris in Bexleyheath, ontworpen door Philip Webb en voltooid in 1860; een van de belangrijkste gebouwen van de Arts and Crafts-beweging. Datering: 14 mei 2014. Foto: Ethan Doyle White - en.wikipedia.org

Licentiestatus: CC BY-SA 3.0

10. Glas-in-loodraam, het Hill House , Helensburgh, Argyll en Bute. Datering: 10 augustus 2004.

Foto: Tony Hisgett uit Birmingham, VK - Mackintosh Window Geüpload door tm - en.wikipedia.org - Licentiestatus: CC BY 2.0

11. De Zweedse kunstenaars Carl Larsson en Karin Larsson lieten zich bij het ontwerpen van hun huis inspireren door de Arts-and-Craftsbeweging. Detailering: 1901. Foto: De Zweedse kunstenaars Carl Larsson en Karin Larsson lieten zich bij het ontwerpen van hun huis inspireren door de Arts-and-Craftsbeweging - en.wikipedia.org - Licentiestatus: Publiek domein

Beschrijving bij foto nr. 11.

Buiten raast een storm. De wind giert langs de hoeken van het huis, terwijl de sneeuw aanvoelt als scherpe naalden die in je gezicht prikken. Het perfecte moment om binnen te blijven en een spelletje 'vira' te spelen. Op tafel staan troostende drankjes, alle benodigdheden liggen klaar, en Karin werkt nog aan de laatste decoraties. Ze pakt een fles kloosterlikeur van de plank, terwijl op de achtergrond de kaarttafel – het 'altaar' van het spel – al helemaal is voorbereid.

Dit is Carl Larssons eigen beschrijving van zijn schilderij 'Getting Ready for a Game', zoals beschreven in zijn boek Larssons, uitgegeven door Bonniers in 1902. Het kaartspel 'vira', waar hij naar verwijst, was bijzonder populair in Zweden en werd ergens in de 19e eeuw uitgevonden.

Toen dit schilderij tot stand kwam, woonde de familie Larsson permanent in hun zomerhuis in Sundborn, gelegen in de heuvels van Dalarna. In zijn autobiografie vertelt Carl Larsson dat het zijn vrouw Karin was die hem inspireerde om hun huis vast te leggen in zijn kunstwerken. Boeken over het Larsson-huis in Sundborn verkochten in enorme oplagen, en de afbeeldingen werden talloze keren gereproduceerd. Slechts weinig huizen ter wereld hebben zo’n grote bekendheid gekregen. Voor velen symboliseert Sundborn alles wat typisch Zweeds is, al had de Larsson-familie een verrassend internationale smaak als het om interieur ging.

De eerste aquarellen van Sundborn werden tentoongesteld tijdens de Stockholm Exhibition van 1897. De invloedrijke schrijfster en feministe Ellen Key zag de werken en schreef een artikel over 'Schoonheid in huis', dat werd gepubliceerd in het tijdschrift Idun. Key zette zich af tegen de toen gebruikelijke, zwaar overdadige "Germaanse" interieurstijl: donkere muren, zware gordijnen, fluweel beklede meubels en gedroogde bloemen. In Larssons aquarellen vond ze een fris en inspirerend alternatief.

Zowel Ellen Key als Karin en Carl Larsson lieten zich inspireren door de ideeën van John Ruskin, die schoonheid koppelde aan functionaliteit. Volgens Ruskin hadden kunst en architectuur een morele taak: ze moesten bijdragen aan spirituele gezondheid, energie en vreugde. William Morris nam Ruskins ideeën over in zijn Arts and Crafts-beweging, die pleitte voor een herwaardering van traditioneel vakmanschap als reactie op de anonieme massaproductie uit de fabrieken. De Arts and Crafts-beweging verspreidde haar ideeën via het invloedrijke tijdschrift The Studio, waarop de Larssons geabonneerd waren.

Het beroemde huis in Sundborn werd gezamenlijk ontworpen door Karin en Carl Larsson. Carl was een prominente figuur in de kunstwereld, terwijl de bijdrage van Karin lange tijd onopgemerkt bleef. Toch was ze een getalenteerde kunstenaar met een gedegen opleiding aan instellingen zoals Konstfack – de Universiteit voor Kunst, Vormgeving en Kunstnijverheid in Stockholm – en de Academie voor Schone Kunsten. Karin ontmoette Carl in Parijs, tijdens hun studieperiode. Na hun huwelijk kreeg ze zeven kinderen, wat haar tijd en aandacht volledig opslokte. Haar artistieke carrière verdween naar de achtergrond, maar haar creativiteit vond een nieuwe uitlaatklep in het ontwerpen en inrichten van het huis in Sundborn. Dit huis werd haar levenswerk, dat voortdurend evolueerde en zich aanpaste aan de veranderende behoeften van het gezin.

12. Behangmonster, Compton 323, van William Morris. Datering: ca. 1917, Brooklyn Museum. 

Foto: Morris & Co. - Online Collection of Brooklyn Museum; Photo: Brooklyn Museum, 2009, 71.151.1_page127_PS1.jpg - en.wikipedia.org - Licentiestatus: Publiek domein

De Invloed van de Arts-and-Craftsbeweging

De arts-and-craftsbeweging heeft een blijvende impact gehad op de westerse cultuur. Het belangrijkste doel van de beweging was het samenbrengen van kunst en ambacht, wat door latere generaties werd getransformeerd tot een verbinding tussen kunst en industrie. Deze ontwikkeling kan worden gezien als een natuurlijke voortzetting van de idealen van William Morris en John Ruskin. Echter, een paradox is moeilijker te verklaren: hoewel de beweging de arbeidersklasse wilde verheffen door goed ontworpen gebruiks-voorwerpen (zoals meubels, behang, tapijten, boeken en bestek) aan te bieden, waren deze producten vanwege hun hoge kosten vaak ontoegankelijk voor de mensen waarvoor ze bedoeld waren. Hierdoor bleef de arts-and-craftsbeweging in veel opzichten elitair. Desondanks verspreidden de ideeën van de beweging zich snel door Europa (met name Frankrijk, Duitsland, Oostenrijk, België en Nederland). Tegen het einde van de 19e eeuw evolueerde de beweging in de veel bekendere jugendstil- of art-nouveau-stroming.

In België had de Kortrijkse Kunstgilde, een collectief van kunstenaars, architecten en schrijvers, sterke banden met en veel inspiratie gehaald uit de Engelse arts-and-craftsbeweging.

In de Verenigde Staten richtten kunstenaars in 1897 de Society of Arts and Crafts op in Boston, Massachusetts. Daarnaast ontstond in Pennsylvania de kunstenaarsgemeenschap Rose Valley. De invloed van de beweging is ook zichtbaar in moderne tijden. Sinds de jaren '60 verzamelde de Amerikaanse zakenman Rudy Ciccarello kunstwerken en objecten uit de beweging, culminerend in de oprichting van een museum. Dit museum opende op 7 september 2021 in Florida.[3]

Belangrijkste vertegenwoordigers

• William Morris
• Philip Webb
• Charles Robert Ashbee
• T. J. Cobden Sanderson
• Walter Crane
• Nelson Dawson
• Phoebe Anna Traquair
• Lily Yeats
• Statia Power
• May Morris
• Jessie Newbery
• Herbert Tudor Buckland
• Charles Rennie Mackintosh
• Christopher Dresser
• Edwin Lutyens
• Ernest Gimson
• William Lethaby
• Edward Schroeder Prior
• Gustav Stickley
• Charles Voysey
• Christopher Whall
• De prerafaëlieten.

Gerelateerde kunststromingen

• Jugendstil of art nouveau
• Mission-stijl
• Modernisme

Literatuur

• Anthea Callen, Angel in the studio. Women in the arts and crafts movement 1870-1914, Astragal Books, Londen (1979)
• Robin Langley Sommer, De Arts & Crafts Beweging, Atrium (1996)
• Martin Ellis, Victoria Osborne, Tim Barringer, Victorian radicals. From the pre-raphaelites to the arts & crafts movement, American Federation of Arts, New York (2018)

Bronnen, noten en/of referenties

1.  Meggs' History of Graphic Design, 4e editie, 2006, Pagina 171
2.  https://www.peterharrington.co.uk/maud-165667.html
3.  https://www.smithsonianmag.com/smart-news/museum-american-arts-and-crafts-movement-opens-florida-180978594/

Externe links/verwijzingen

• Arts-and-craftsbeweging - nl.wikipedia.org
• Arts and Crafts-beweging - en.wikipedia.org

Zie ook

• Category:Arts and Crafts movement - uit Wikimedia Commonds
• Arts & Crafts Society
• Stijlen, voorbeelden en leidende figuren

Geraadpleegde bron: nl.wikipedia.org/wiki/Arts-and-craftsbeweging - 13 november 2025