Futurisme

Het futurisme (Italiaans: futuro, "toekomst") was een Italiaanse kunst- en literaire stroming die bloeide van 1909 tot 1914. De beweging, die deels voortvloeide uit het kubisme, stond in het teken van moderniteit en vooruitgang.

Belangrijke kenmerken van het futurisme zijn snelheid, energie, krachtige lijnen, agressie, technologische vooruitgang en een focus op beweging. Deze thema's sloten goed aan bij het opkomende nationalisme en het oorlogsenthousiasme dat in intellectuele en artistieke kringen heerste aan de vooravond van de Eerste Wereldoorlog.[2]

Geschiedenis

De Italiaanse schrijver Filippo Marinetti lanceerde het futurisme met zijn eerste 'Futuristisch manifest,' dat op 20 februari 1909 werd gepubliceerd in de Franse krant Le Figaro. Dit manifest pleitte voor een toekomst vol strijd, dynamiek en beweging. Een opvallend citaat uit het manifest luidt:

  • “Wij willen de oorlog verheerlijken – de enige hygiëne van de wereld – evenals militarisme, patriottisme, de verwoestende gebaren van anarchisten, de Ideeën waarvoor men bereid is te sterven, en de minachting voor de vrouw.” [3]

Tussen 1909 en 1920 werden meerdere manifesten geschreven. Op 11 februari 1910 ondertekenden Umberto Boccioni, Carlo Carrà, Gino Severini, Luigi Russolo en Giacomo Balla het Manifesto dei pittori futuristi (Manifest van futuristische schilderkunst). Kort daarna volgde het technisch manifest La pittura futurista. Manifesto tecnico, waarin Boccioni stelde dat waarnemingen niet statisch zijn. Hij betoogde dat schilderkunst beweging en dynamiek moest vastleggen om de werkelijkheid recht te doen. [4] [5]

In 1911 toonde Marcel Duchamp zijn spraakmakende Nu descendant l'escalier aan zijn kubistische vrienden in Puteaux. In 1912 schreef Boccioni het Manifesto tecnico della scultura futurista, en in 1914 publiceerde de architect Antonio Sant'Elia zijn Manifesto dell'architettura futurista. Deze teksten benadrukten de noodzaak om beweging, dynamiek en de opeenvolgende fasen van een sensatie of emotie vast te leggen, vaak gecombineerd tot één moment (simultaneïsme).

In februari 1912 hielden de futuristen een grote expositie in Parijs, die in 1913 werd herhaald. Deze tentoonstellingen trokken veel aandacht in belangrijke Europese steden.

De muzikale tegenhanger van het futurisme, bekend als bruitisme, werd ontwikkeld door componist Balilla Pratella. Hij publiceerde meerdere manifesten, te beginnen met het Manifesto dei musicisti futuristi in 1910.

Het futurisme kende echter een kort bestaan. Toen Italië in april 1915 de Eerste Wereldoorlog inging en Boccioni omkwam, viel de beweging uiteen. In de jaren 30 herleefden de futuristische idealen enigszins met een nieuwe generatie kunstenaars, die zich toelegden op het schilderen van vliegtuigen in de stijl van Aeropittura. [5]

Futurisme in Rusland

Van 1912 tot het midden van de jaren twintig kende het futurisme in Rusland een bloeiperiode, vooral op het gebied van literatuur en poëzie. Het Russisch futurisme ontstond als reactie op de dominante stroming van het symbolisme en richtte zich op het doorbreken van traditionele normen inzake woordvorming, syntaxis, spelling en ritmiek. De Russische futuristen wilden het poëtische woord opnieuw centraal stellen en speelden met willekeurige en afgeleide woorden.

Belangrijke Russische futuristen waren de dichters Igor Severjanin, Clebnikov, David Boerljoek en Majakovski. In de schilderkunst werden Filonov en Malevitsj bekend. De principes van het futurisme bereikten ook Polen, waar kunstenaars als Aleksander Wat deze introduceerden.

Futurisme in België

Jules Schmalzigaug (1882-1917) was een van de weinige Belgische kunstenaars die actief experimenteerden met het futurisme. Ook Prosper De Troyer en de jonge René Magritte maakten korte tijd schilderijen in futuristische stijl.

Futuristische werken

Voorbeelden van futuristische werken zijn:

  • Gepantserde trein in actie, 1915 van Gino Severini
  • Hard rijdende auto, 1912 van Giacomo Balla
  • Unieke vormen van continuïteit in de ruimte, 1913 van Umberto Boccioni[6]
  • Zwaluwen, bewegingspaden + dynamische reeksen, 1913 van Giacomo Balla
  • Dynamische hiëroglief van de Bal Tabarin, 1912 van Gino Severini
  • Lang leve Italië, van Giacomo Balla

Futuristische kunstenaars

Enkele futuristische kunstenaars zijn:

  • Giacomo Balla
  • Umberto Boccioni
  • Carlo Carrà
  • Fortunato Depero
  • Gerardo Dottori
  • Marcel Duchamp
  • Sante Monachesi
  • Luigi Russolo
  • Gino Severini
  • Luigi De Giudici

Verwante schilderstijlen

Aan het futurisme verwante schilderstijlen zijn:

  • dadaïsme
  • surrealisme
  • kubisme
  • suprematisme
  • precisionisme

Musea met futuristische kunst

  • Kröller-Müller Museum in Otterlo[7]
  • Museum of Modern Art in New York
  • Tate Modern in Londen
  • Museo del Novecento in Milaan
  • Gianni Mattioli Collection, opgenomen als langdurig bruikleen in de Peggy Guggenheim Collection in Venetië

Tentoonstelling

  • Het Futurisme en Europa. In: Museum Kröller-Müller, van 29 april tot 3 september 2023. Tentoonstellingscatalogus: Fabio Benzi & Renske Cohen Tervaert, Het Futurisme en Europa, De esthetiek van een nieuwe wereld. Otterlo, Kröller-Müller Museum, 2023

Galerie

1. Umberto Boccioni: Onder de Pergola in Napels 1914. Milaan, Civico Museo d'Arte Contemporanea. Datering: 1914.

Foto: Umberto Boccioni - The Yorck Project (2002) 10.000 Meisterwerke der Malerei (DVD-ROM), distributed by DIRECTMEDIA Publishing GmbH. ISBN: 3936122202. - nl.wikipedia.org - Licentiestatus: Publiek domein

2. 'Depero Futurista' Libro Bullonato (bekend als 'The Bolted Book' in het Engels), een catalogus vol met typografie, architectuur en productontwerpen. Datering: 13 april 2018. Foto: Sailko - nl.wikipedia.org - Licentiestatus: CC BY-SA 4.0

3. Unieke vormen van continuïteit in de ruimte. Datering: 1913. Foto: Wmpearl - nl.wikipedeia.org 

Licentiestatus: Publiek domein

4. Gino Severini: Dynamisch hiërogliefenbeeld van de Bal Tabarin. Museum of Modern Art , New York. Datering: 1912.

Foto: Gino Severini - Museum of Modern Art , New York - en.wikipedia.org - Licentiestatus: PD-VS

5. Umberto Boccioni: De stad stijgt. Datering: 1910. Foto: Umberto Boccioni - Moma.org - en.wikipedia.org

Licentiestatus: Publiek domein

6. Umberto Boccioni: De lach. Datering: 1911. Foto: Umberto Boccioni - masterpieceart.net/umberto-boccioni - en.wikipedia.org

Licentiestatus: Publiek domein

7. Natalia Goncharov: Cyclist. Datering: 1913.

Foto: Natalia Goncharova - rusmuseumvrm.ru/data/collections/painting/19_20/zhb_1600/index.php?lang=ru - en.wikipedia.org

Licentiestatus: Publiek domein

8. Een voorbeeld van futuristische architectuur van Antonio Sant'Elia. Onderdeel van de serie The New City. Datering: 1914.

Foto: Antonio Sant'Elia - Utopie metropolitane, la mostra (in Italian). Style & Design. l'Espresso (2013-03-28). Archived from the original on 2013-03-31. Retrieved on 2013-04-01 - en.wikipedia.org - Licentiestatus: Publiek domein

9. Joseph Stella: Brooklyn Bridge, Yale University Art Gallery. Datering: 1919-1920.

Foto: Joseph Stella - Yale University Art Gallery - en.wikipedia.org - Licentiestatus: Publiek domein

10. Sail: In Two Movements by Charles Demuth: Datering: 1919. Foto: Charles Demuth - the-athenaeum.org - the-athenaeum.org/art/detail.php?ID=24210 - en.wikipedia.org - Licentiestatus: Publiek domein

Bronnen, noten en/of referenties

  1.  Een crowdfunding project wil de monografie 'Depero Futurista' opnieuw uitgeven, geraadpleegd op 2020-05-08. Gearchiveerd op 18 september 2020.
  2.  Ewoud Kieft, Oorlogsenthousiasme. Europa 1900-1918, De Bezige Bij, Amsterdam/Antwerpen, 2015, ISBN 9789023484349
  3.  De oprichting en het manifest van het futurisme, vert. Thomas Crombez, in: Futuristische manifesten, Borgerhout: Letterwerk, 2020. ISBN 9789082894271. Gearchiveerd op 10 augustus 2022.
  4.  Manifest van de futuristische schilders, vert. Thomas Crombez, in: Futuristische manifesten, Borgerhout: Letterwerk, 2020. ISBN 9789082894271
  5.  Kunstgeschiedenis: Futurisme, Vensters. Gearchiveerd op 6 juni 2023.
  6.  [1] Canon van de Moderne Kunst. Gearchiveerd op 4 februari 2023.
  7.  Umberto Boccioni Kröller Müller Museum. Gearchiveerd op 1 juni 2023.

Externe links/verwijzingen

Zie ook

Geraadpleegde bron: nl.wikipedia.org/wiki/Futurisme - 30 oktober 2025

De favoriete thema's van de futuristische schilders

De futuristische schilders waren gefascineerd door thema's die de essentie van een nieuwe, vooruitstrevende wereld belichaamden: dynamiek, snelheid en technologie. Hun werk richtte zich op het moderne stadsleven en iconen van vooruitgang, zoals auto's en vliegtuigen. Ze omarmden jeugdige energie, rebellie en verandering, terwijl ze zich afzetten tegen traditionele kunst en conservatieve waarden. Geïnspireerd door stromingen als kubisme en neo-impressionisme, probeerden ze de kracht, beweging en emoties van de moderne tijd vast te leggen.

  • Dynamiek en snelheid: Futuristen wilden de sensatie van beweging en snelheid vangen. Ze creëerden schilderijen waarin objecten in actie werden weergegeven door lijnen, volumes en kleuren te combineren. Een voorbeeld hiervan is het afbeelden van een bewegend figuur in overlappende fasen om de illusie van beweging te versterken.
  • Technologie en machines: De vooruitgang van technologie inspireerde hen enorm. Moderne uitvindingen zoals auto's en vliegtuigen werden verheerlijkt als symbolen van vooruitgang en menselijke ambitie.
  • De moderne stad: Hun kunst weerspiegelde de energie, hectiek en ritme van opkomende industriële steden. De dynamiek van het stadsleven vormde vaak het hart van hun werk.
  • Geweld en revolutie: Futuristen bewonderden lef, durf en radicale verandering. Ze zagen oorlog als "de enige hygiëne van de wereld" en pleitten voor een totale breuk met het verleden, zelfs als dat betekende dat musea en bibliotheken vernietigd moesten worden.
  • Jeugd en vitaliteit: Jeugd werd door de futuristen gezien als het symbool van vernieuwing en energie. Ze vierden het dynamische, onrustige karakter van jongeren die de moderne tijd belichaamden.

Deze thema's markeerden een radicale breuk met de gevestigde tradities en gaven een stem aan het vooruitstrevende, soms provocerende gedachtegoed van de futuristische beweging.

De futuristische schilders hebben steeds weer inspiratie gevonden bij de beweging van machines. Vooral auto's spraken tot de ver-beelding, zoals bijvoorbeeld bij 'Automobile in corsa' (Snelle auto) van Giacomo Balla.

 

Bron: Cursus Kunstgeschiedenis Laudius; Oefenvragen Les 23 – Italiaanse moderne schilderkunst: futurisme en Picturaal Metafisica

Pagina bijgewerkt: 25 november 2025 - Aanvullende informatie + Foto nr.