Oriëntalisme is de dominante vertekende westerse opvatting van de Oriënt, oftewel het Oosten in culturele zin, zoals die ontstaan is sinds de tweede helft van de negentiende eeuw – de tijd van de mondiale kolonisatie door de grote westerse mogendheden. De term is afkomstig van Edward Said.[1]

Typering

In 1978 definieerde Edward Said het begrip oriëntalisme in zijn invloedrijke boek *Orientalism: Western Conceptions of the Orient*. Hij beschreef het als een manier van spreken, denken en schrijven—of met de term van Foucault, een vertoog—waarbij het Westen een 'Ander' creëert om zichzelf mee te definiëren. Said wees erop dat in dit proces het Westen het Oosten bekijkt door een westerse lens, ervan overtuigd dat dit beeld accuraat is. Hierbij liet hij zich inspireren door het werk van zowel Michel Foucault als Antonio Gramsci. Oriëntalisme gaat altijd gepaard met een verborgen machtsverhouding, gekenmerkt door ongelijkheid en dominantie. Het Westen positioneert zichzelf als superieur en het Oosten als ondergeschikt. Deze dynamiek is doordrongen van een hegemonisch perspectief, waarbij het Westen wordt gezien als het centrum van beschaving en het Oosten wordt gemarginaliseerd. In dit discours wordt de Oriënt vaak neergezet als irrationeel, sensueel, primitief en vrouwelijk, terwijl het Westen zichzelf definieert als rationeel, sterk, democratisch, progressief en mannelijk. Het Westen, dat zichzelf ziet als ontwikkeld en verlicht, legitimeerde zo een gevoel van superioriteit over het 'magische' en 'mysterieuze' Oosten. Dit idee van de beschaafde, rationele westerling drijft op het contrast met het stereotype van de achterlijke, emotionele en onbeschaafde Oriëntaal. Deze scheiding werd niet alleen geaccepteerd, maar ook actief geconstrueerd door invloedrijke westerlingen om de eigen culturele en maatschappelijke identiteit te versterken.

Volgens Said is het oriëntalisme, zelfs in zijn academische vorm (zoals in de Oriëntalistiek), geen neutrale of puur wetenschappelijke benadering van de culturen ten oosten van Europa. Hij stelt dat het een ideologische constructie is die het Westen zowel op eigen grondgebied als in de gekoloniseerde gebieden culturele hegemonie verleent. Tegelijkertijd benadrukt hij dat het geen complete fictie betreft: oriëntalisme heeft wel degelijk een reële basis. Het verwijst naar een geografische regio met zijn bewoners en is gebaseerd op studie van de werkelijkheid, zij het vanuit een bevooroordeeld perspectief.

Een cruciaal punt is dat bij het schetsen van een beeld van "de Ander", in dit geval de Oriënt, de grote diversiteit aan talen, culturen en levensbeschouwelijke opvattingen in dat gebied vaak wordt genegeerd. Oriëntalistisch denken bood imperialisten een rechtvaardiging om de Oriënt te koloniseren en legitimeerde zo de exploitatie van verschillende Europese kolonies. Dit denken was gestoeld op het idee van de superioriteit van de westerse cultuur en de vermeende morele plicht om deze cultuur te verspreiden. Said omschreef oriëntalisme als een science of imperialism, met als doel de impact van imperialistische invloed op het denken en menselijke relaties te verkleinen.^[2]

Oriëntalisme in de beeldende kunst

Oriëntalisme in de schilderkunst komt tot uiting in een fascinatie voor exotische taferelen. Denk bijvoorbeeld aan haremscènes, figuren onder palmbomen, vurige paarden, arabesken, kamelen, minaretten en rijkelijke boogportalen. Enkele beroemde kunstenaars die zich met het oriëntalisme bezighielden, zijn Dominique Ingres, Eugène Delacroix, Jean-Léon Gérôme, Alfred Chataud, Horace Vernet, Adrien-Henri Tanoux, Étienne Dinet, Marià Fortuny, Giovanni Antonio Guardi, Jules Laurens en Filippo Baratti. Marius Bauer wordt beschouwd als een van de bekendste Nederlandse oriëntalisten, terwijl de Belgische kunstschilder Karel Ooms zich liet inspireren door Oosterse taferelen.

Oriëntalistische invloeden zijn echter niet beperkt tot de schilderkunst. Ze zijn ook terug te vinden in de architectuur en muziek, waar eveneens een voorkeur voor Oosterse invloeden zichtbaar is.

Occidentalisme

Als tegenhanger van het oriëntalisme gebruiken Buruma en Margalit de term occidentalisme voor de perceptie van het Westen door de ogen van zijn oosterse (of niet-westerse) 'vijanden'.[3]

1. Royal Pavilion in Brighton - Koninklijk Paviljoen in Brighton. Datering: 24 juni 2004. Foto: Xgkkp - nl.wikipedia.org

Licentiestatus: CC BY-SA 3.0

2. John Frederick Lewis: De Receptie. Datering: 1873. Foto: en.wikipedia.org/wiki/en:John_Frederick_Lewis - nl.wikipedia.org

Licentiestatus: Publiek domein

3. Jean-Léon Gérôme, Slavenmarkt. Datering: 1866.

Foto: Onbekend - nl.wikipedia.org - Licentiestatus: Publiek domein

4. Jean-Léon Gérôme, De zwarte hondenverzorger. Datering: 1870. Foto: Jean-Léon Gérôme - nl.wikipedia.org

Licentiestatus: Publiek domein

5. Eugène Delacroix: De dood van Sardanapalus. Datering: 1827.

Foto: Eugène Delacroix - cgfa.sunsite.dk/delacroi/p-delacroix22.htm - nl.wikipedia.org - Licentiestatus: Publiek domein

6. Eugène Delacroix, De vrouwen van Algiers in hun vertrek. Datering: 1834.

Foto: Eugène Delacroix - abcgallery.com/D/delacroix/delacroix22.html - Licentiestatus: Publiek domein

7. Pool in a Harem. Hermitage Museum, St. Petersburg. Datering: 1876.

Foto: Hermitage Torrent (.torrent with info-hash) - commons.wikimedia.org - Licentiestatus: Publiek domein

8. Dancing Girls, Fabio Fabbi. Datering: 1861-1946. Foto: Fabio Fabbi - commons.wikimedia.org - Licentiestatus: Publiek domein

9. Dancing Girls, Fabio Fabbi. Datering: 1861-1946. Foto: Fabio Fabbi - commons.wikimedia.org - Licentiestatus: Publiek domein

10. Twee Moorse vrouwen liggend op een pantervel. "In dit schilderij geeft Benjamin Roubaud de stoffen en versieringen van deze twee liggende vrouwen weelderig weer. De precisie en het realisme van hun kostuums en opsmuk worden benadrukt door een meer getekend interieur, rijk aan details die het talent van de kunstenaar voor observatie en nauwgezetheid onthullen." (fragment uit de verkoopcatalogus). Datering: 1843. Foto: Collection privée Auteur Benjamin Roubaud (1811-1847) - commons.wikimedia.org

Licentiestatus: Publiek domein

Literatuur

• Said, Edward W.: Orientalism. Western Conceptions of the Orient (Nederlands: Oriëntalisten, 2005). New York: Pantheon Books, 1978 ISBN 0-394-74067-X
• Tosh, John: The pursuit of History. New York: Routledge, (p, 241-242) 2015 ISBN 978-1138808089
• Paul Groot: Oriëntalisme versus Occidentalisme, 2004, in de catalogus bij de tentoonstelling, "News from Home", gecureerd door beeldend kunstenaar Moniek Voulon at White Box's Annex, New York 2004.

Zie ook

• Turkomanie
• Neo-Egyptische bouwstijl
• Standplaatsgebondenheid
• Eurocentrisme
• Oriëntalistiek
• Postkolonialisme
• Culturele dekolonisatie

Bronnen, noten en/of referenties

Externe links/verwijzingen

• Oriëntalisme - nl.wikipedia.org
• Orientalism - en.wikipedia.org
• Category:Orientalism - uit Wikimedia Commons

Geraadpleegde bron: nl.wikipedia.org/wiki/Ori%C3%ABntalisme - 3 maart 2025