Kubisme

Het kubisme is een invloedrijke stroming binnen de moderne kunst die ontstond aan het begin van de 20e eeuw. Het vormt samen met het dadaïsme, expressionisme en abstracte kunst een van de vier grote schilderstijlen in de Europese kunstgeschiedenis van die periode. Als avant-gardebeweging beleefde het kubisme zijn hoogtepunt tussen 1906 en ongeveer 1920.

Oorsprong

Het kubisme ontstond als reactie op het intuïtieve fauvisme, dat bekend stond om zijn felle kleuren en vlakke vormen. Het kubisme daarentegen zocht naar orde, reflectie en constructie en gebruikte geometrische vormen om driedimensionale objecten weer te geven.

De 19e-eeuwse schilder Paul Cézanne, een belangrijke voorloper van het kubisme, stelde dat alle vormen in de natuur zijn opgebouwd uit basisvormen zoals bollen, kegels, cilinders en kubussen. In zijn werk liet Cézanne het klassieke perspectief los en gebruikte hij kleur om diepte te suggereren: lichte kleuren op de voorgrond en donkere kleuren op de achtergrond. Dit is duidelijk te zien in zijn serie Mont Sainte-Victoire, tentoongesteld in 1907 met werk uit zijn laatste tien levensjaren.

Het schilderij Les Demoiselles d'Avignon van Pablo Picasso wordt gezien als het definitieve startpunt van het kubisme in de schilderkunst. Picasso liet zich inspireren door Afrikaanse maskers die hij had gezien in het Musée de l’Homme. Op dit doek vereenvoudigde hij de lichamen van vijf prostituees tot geometrische vormen. Volgens dichter Max Jacob ontstond het kubisme tijdens een avondje bij Matisse, waar Picasso een Afrikaans beeldje te zien kreeg dat Matisse bezat.

Het meest vernieuwende aspect van het kubisme is de radicaal nieuwe manier van kijken. Waar klassieke kunst vragen stelde als: “Hoe leg ik mijn waarnemingen vast?” en “Hoe beeld ik een driedimensionale ruimte af op een vlak oppervlak?”, vroeg het kubisme: “Kan ik volstaan met een enkel perspectief?” en “Hoe betrouwbaar is mijn waarneming eigenlijk?”

Pas na de tentoonstelling Les Indépendants in Parijs op 25 mei 1910 bestempelde de Franse criticus Louis Vauxcelles het werk van Georges Braque als “bizarreries cubiques” in het blad Gil Blas.

Kenmerken

De belangrijkste kenmerken van het kubisme zijn: afgeplatte volumes, verwarrend perspectief, het gebruik van collages, meerdere standpunten en een analytische benadering. De naam ‘kubisme’ verwijst naar de nadruk op eenvoudige geometrische vormen zoals kubussen, kegels en bollen, waarmee de natuur werd weergegeven.

Het kubisme brengt verschillende standpunten samen in één werk. Een tafel kan bijvoorbeeld tegelijkertijd van bovenaf, van opzij en van onderaf afgebeeld worden. Door dit te combineren in één schilderij, creëerden kubisten een complexere weergave van de werkelijkheid.

Vormen werden vlak gemaakt en soms vermenigvuldigd, zonder onderscheid tussen diepte of richting. In de vroege fasen van het kubisme hadden kleur en details weinig prioriteit; de meeste werken hadden een sober kleurgebruik in grijs- en bruintinten. Later werd kleur weer belangrijker.

Naast de hoofdvorm was ook de restvorm essentieel; bijvoorbeeld het wit dat overbleef op een tekening. Veelgebruikte onderwerpen in het kubisme waren landschappen, stillevens en menselijke figuren.

Waarneming

Hoewel het expressionisme een grote invloed had op de kunst van de 20e eeuw, was het de revolutionaire manier van kijken van het kubisme die de basis legde voor stromingen zoals futurisme, dadaïsme, surrealisme, constructivisme en bepaalde vormen van abstracte en conceptuele kunst.

Het kubisme beïnvloedde zelfs het expressionisme en bracht hybride stromingen voort, zoals het Vlaamse expressionisme en de unieke kunst van Picasso. Het kubisme streefde ernaar vast te leggen hoe onze gedachten verspringen wanneer we iets waarnemen, resulterend in fragmentatie, collages en onverwachte kleurkeuzes.

Geometrisch kubisme (1907-1909)

Het geometrische kubisme, dat duurde van 1907 tot 1909, werd sterk beïnvloed door Cézanne en Afrikaanse sculpturen. Dit is te zien in het werk van Braque en Picasso, die het lineaire perspectief achter zich lieten. Ze geloofden dat het traditionele perspectief niet in staat was de volledigheid van onze visuele ervaring vast te leggen.

In deze vroege fase zochten kubistische kunstenaars naar de basisstructuren van objecten. Hoewel de vormen nog herkenbaar waren, werden ze sterk gestileerd en gereduceerd tot geometrische patronen, zoals te zien in werken als Huizen in L'Estaque van Braque en Fruits et Verre van Picasso.

Schrijver en dichter Guillaume Apollinaire speelde een belangrijke rol in het samenbrengen van Picasso en Braque in Parijs, wat leidde tot een nauwe samenwerking tussen de twee grootheden.

Analytisch kubisme (1910-1914)

In de periode van 1910 tot 1914 ontwikkelden Picasso en Braque het analytische kubisme. Hierin ontleedden ze objecten in kleine fragmenten, waarbij ze meerdere gezichtspunten van een object tegelijkertijd toonden. Het klassieke, centrale perspectief werd volledig verlaten.

Deze techniek, bekend als compositions simultanées, legde de nadruk op vorm en structuur, terwijl kleur ondergeschikt bleef. Voorbeelden zijn Ambroise Vollard van Picasso en Stilleven met kruik en viool van Braque.

Synthetisch kubisme (1913 - circa 1920)

Na 1913 kwam het kubisme in een nieuwe fase: het synthetische kubisme. Hierbij probeerden kunstenaars de realiteit opnieuw te benaderen, niet door haar volledig te reconstrueren, maar door herkenbare elementen toe te voegen, zoals collages en trompe-l’oeil-effecten. Objecten zoals violen en gitaren werden weergegeven in hun textuur en vorm, terwijl ook sfeer en context een rol kregen.

Kenmerkend voor deze fase zijn de combinatie van verschillende materialen, patroonornamenten en een herstel van perspectief. Een voorbeeld hiervan is Stilleven op tafel van Braque.

Overgangen

Het kubisme bleef invloedrijk tot circa 1920 en vormde een overgang naar stromingen zoals dadaïsme, abstracte kunst, purisme, orphisme en constructivisme. Ook in de beeldhouwkunst had het kubisme een groot effect, met meesters als Alexander Archipenko, Jacques Lipchitz en Pablo Picasso.

In de architectuur vond het kubisme zijn weg in steden zoals Praag, met kubistische ontwerpen van Josef Gočár, en Wenen, met de kubistische Wotrubakerk van Fritz Wotruba.

In de literatuur liet de Vlaamse dichter Paul van Ostaijen zich inspireren door het kubisme. Zijn werk evolueerde van expressionisme naar een kubistische stijl, waarin de wereld zelf werd weergegeven, en uiteindelijk naar abstractie.

Kubistische schilderijen

Voorbeelden van andere kubistische schilderijen zijn:

  • Fruitschaal, viool en fles, 1914 van Pablo Picasso
  • Klarinet en fles rum op een schoorsteenmantel, 1911 van Georges Braque
  • Stilleven, 1914 van Pablo Picasso
  • Fles rum en krant, 1914 van Juan Gris
  • Het zonnescherm, 1914 van Juan Gris
  • Fles en vissen, 1910-1912 van Georges Braque
  • Glas op tafel, 1909-1910 van Georges Braque
  • Mandora, 1909-1910 van Georges Braque

Bekende kunstschilders van het kubisme

De bekendste kunstschilders van het kubisme waren:

  • Alice Bailly, 1872-1938, Zwitserse kunstschilder[5]
  • Pablo Picasso, 1881-1973, Spaans kunstschilder
  • Georges Braque, 1885-1963, Franse kunstschilder
  • Juan Gris, 1887-1927, Spaanse kunstschilder
  • August Macke, 1887-1914, Duits kunstschilder
  • Kazimir Malevitsj, 1879-1935, Sovjetkunstschilder
  • Franz Marc, 1880-1916, Duits kunstschilder
  • Umberto Boccioni, 1882-1916, Italiaanse kunstschilder
  • Piet Mondriaan, 1872-1944, Nederlandse kunstschilder

De meest vooraanstaande Franse kubisten:

  • Robert Delaunay
  • Sonia Delaunay
  • Roger de la Fresnaye
  • Albert Gleizes
  • Fernand Léger
  • André Lhote
  • Louis Marcoussis
  • Jean Metzinger

De meest vooraanstaande Nederlandse kubisten:

  • Otto van Rees, 1884-1957, Nederlandse kunstschilder
  • Ries Mulder, 1907-1973, Nederlandse kunstschilder

1. Juan Gris: Stilleven met bordeauxfles.Datering: 1919.

Foto: Juan Gris - The Yorck Project (2002) 10.000 Meisterwerke der Malerei (DVD-ROM), distributed by DIRECTMEDIA Publishing GmbH. ISBN: 3936122202 - nl.wikipedia.org - Licentiestatus: Publiek domein

2. Paul Cézanne: Landschap in de Provence.Datering: ca. 1880.
Foto: Paul Cézanne - The Yorck Project (2002) 10.000 Meisterwerke der Malerei (DVD-ROM), distributed by DIRECTMEDIA Publishing GmbH. ISBN: 3936122202 - nl.wikipedia.org - Licentiestatus: Publiek domein

3. Paul Cézanne: Mont Sainte-Victoire. Datering: 1904. 

Foto: Paul Cézanne - The Yorck Project (2002) 10.000 Meisterwerke der Malerei (DVD-ROM), distributed by DIRECTMEDIA Publishing GmbH. ISBN: 3936122202 - nl.wikipedia.org - Licentiestatus: Publiek domein

4. Umberto Boccioni: Op het terras. Futuristisch schilderij. Datering: 1914. Foto: Umberto Boccioni - The Yorck Project (2002) 10.000 Meisterwerke der Malerei (DVD-ROM), distributed by DIRECTMEDIA Publishing GmbH. ISBN: 3936122202 - nl.wikipedia.org

Licentiestatus: Publiek domein

5. Juan Gris: Stilleven met gitaar, boek en krant. Datering: ca. 1919. Foto: Juan Gris - The Yorck Project (2002) 10.000 Meisterwerke der Malerei (DVD-ROM), distributed by DIRECTMEDIA Publishing GmbH. ISBN: 3936122202 - nl.wikipedia.org

Licentiestatus: Publiek domein

6. Juan Gris: Portret van Pablo Picasso. Datering: 1912. Foto: Juan Gris - Google Arts & Culture — RgGPipJ4FxSBiw - nl.wikipedia.org

Licentiestatus: Publiek domein

7. Franz Marc: Kleine compositie, huis met bomen. Datering: 1914. Foto: Franz Marc - The Yorck Project (2002) 10.000 Meisterwerke der Malerei (DVD-ROM), distributed by DIRECTMEDIA Publishing GmbH. ISBN: 3936122202 - nl.wikipedia.org

Licentiestatus: Publiek domein

8. August Macke: Garten am Thuner See. Datering: 1913. Foto: August Macke - The Yorck Project (2002) 10.000 Meisterwerke der Malerei (DVD-ROM), distributed by DIRECTMEDIA Publishing GmbH. ISBN: 3936122202 - nl.wikipedia.org

Licentiestatus: Publiek domein

9. Wotrubakerk in Wenen. Datering: 27 mei 2020. Foto: C.Stadler/Bwag - nl.wikipedia.org - Licentiestatus: CC BY-SA 4.0

10. Šv. Mikalojaus cerkvės viduje. Datering: 15 oktober 2019. Foto: Žemaitijos kelias - commons.wikimedia.org

Licentiestatus: CC BY-SA 4.0

11. Pablo Picasso: Meisje met een mandoline (Fanny Tellier). Museum of Modern Art, New York. Datering: 1910.

Foto: Pablo Picasso - wordpress - en.wikipedia.org - Licentiestatus: PD-VS

12. Pablo Picasso: Figure dans un Fauteuil (zittend naakt, Femme nue assise). Tate Modern, Londen. Datering: 1909-1910.

Foto: Pablo Picasso - Tate Modern, Londen - en.wikipedia.org - Licentiestatus: PD-VS

13. Diego Rivera: Portret van Messieurs Kawashima en Foujita. Datering: 1914. Foto: Diego Rivera - De kunst; een algemeen geïllustreerd en artistiek weekblad jrg 6, 1914, nr. 329 - en.wikipedia.org - Licentiestatus: Publiek domein

14. Robert Delaunay: Simultaan vensters op de stad. Hamburger Kunsthalle, een voorbeeld van abstract kubisme. Datering: 1912.

Foto: Robert Delaunay - flickr - en.wikpedia.org - Licentiestatus: Publiek domein

15. Paul Cézanne: Steengroeve Bibémus. Museum Folkwang, Essen, Duitsland. Datering: 1898-1900.

Foto: Paul Cézanne -The Yorck Project (2002) 10.000 Meisterwerke der Malerei (dvd-rom), gedistribueerd door DIRECTMEDIA Publishing GmbH. ISBN : 3936122202  - en.wikipedia.org - Licentiestatus: Publiek domein

Bronnen, noten en/of referenties

  1.  [1], Uitleg stijl van Paul Cezanne, The Met
  2.  [2], Cezanne, Canon van de Moderne Kunst. Gearchiveerd op 4 september 2023.
  3.  [3], Picasso, Canon van de Moderne Kunst. Gearchiveerd op 4 september 2023.
  4.  [4], Biografie Max Jacob. Gearchiveerd op 19 maart 2023.
  5.  (fr) Alice Bailly in het Historisch woordenboek van Zwitserland. Gearchiveerd op 4 september 2023.

Externe links.verwijzingen

Zie ook

Geraadpleegde bron: nl.wikipedia.org/wiki/Kubisme - 15 januari 2025

Pagina bijgewerkt: 23 november 2025 - Foto: nr. 11, 12, 13, 14, 15.