Jugendstil-architectuur, ook wel bekend als de Duitse variant van de Art Nouveau, was een invloedrijke kunststroming die floreerde tussen 1890 en 1914. Deze stijl wordt gekenmerkt door elegante, organische vormen en een decoratieve benadering waarbij de natuur vaak als inspiratiebron diende.

Belangrijkste kenmerken

• Vloeiende lijnen: In contrast met de strakke, industriële ontwerpen van opkomende stijlen, draait Jugendstil om golvende, asymmetrische lijnen en motieven, zoals de iconische 'zweepslagbeweging'.
• Natuurelementen: Gebouwen en interieurs zijn rijkelijk versierd met gestileerde planten, bloemen, bladeren en andere organische vormen, waardoor ze een 'groeiende' uitstraling krijgen.
• Toegepast design: De beweging ging verder dan architectuur en vond haar weg naar toegepaste kunst, waaronder meubels, glaswerk, sieraden en lampen. Het interieur werd gezien als een integraal onderdeel van het algehele ontwerp.
• Ornamenten: Gevels, ramen en trapleuningen zijn vaak rijk gedecoreerd, waarbij gietijzer en gesmeed staal werden gebruikt om de natuurlijke motieven tot leven te brengen.
• Totale kunstwerk: Architecten streefden naar het creëren van een Gesamtkunstwerk, waarbij het exterieur en interieur perfect in harmonie samenkwamen.

Invloed en oorsprong

De term 'Jugendstil' is ontleend aan het kunsttijdschrift Die Jugend, opgericht in 1896 in München. Hoewel de term specifiek verwijst naar de stijl in Duitsland en Oostenrijk, wordt hij vaak uitwisselbaar gebruikt met de bredere term 'Art Nouveau'. Deze stroming ontstond als reactie op de historiserende stijlen van de 19e eeuw en het impressionisme, met een nadruk op vernieuwing en ambachtelijke kwaliteit.

Belangrijke architecten en centra

• België: Brussel was een belangrijk centrum van Art Nouveau, met prominente architecten zoals Victor Horta en Paul Hankar.
• Duitsland en Oostenrijk: Architecten zoals Joseph Maria Olbrich en Peter Behrens waren sleutelfiguren van de Jugendstil in steden als Darmstadt en Weimar. Het Theater in Cottbus (1907) is een bekend Duits voorbeeld.
• Andere invloedrijke architecten:
  • Otto Wagner: Een toonaangevende figuur binnen de Wiener Secession, de Weense variant van Jugendstil.
  • Josef Hoffmann: Een Oostenrijkse architect en ontwerper, mede-oprichter van de Wiener Secession en oprichter van de Wiener Werkstätte in 1903.
• Nederland: In Nederland zijn ook voorbeelden te vinden van Art Nouveau, waaronder de 'slaoliestijl', genoemd naar het iconische affiche van Jan Toorop.

Bekende voorbeelden

• Hôtel Tassel (Brussel): Een van de eerste en meest invloedrijke Art Nouveau-gebouwen, ontworpen door Victor Horta.
• Secessionsgebouw (Wenen): Een iconisch gebouw van de Weense Secession, ontworpen door Joseph Maria Olbrich.
• Stadt-Theater (Cottbus): Een Duits Jugendstil-gebouw dat het decoratieve karakter van de stijl prachtig illustreert.
• Stocletpaleis (Brussel): Een meesterwerk van Josef Hoffmann, beschouwd als het hoogtepunt van de Jugendstil.
• Otto Wagner: Bekend om werken zoals de stations van de Wiener Stadtbahn, de Wagner-huizen, de Kirche am Steinhof en de Postsparkasse. Het beroemde Secessionsgebouw is echter ontworpen door Olbrich, niet door Wagner.

Galerie

1. Otto Koloman Wagner: Voorgevel van het Postspaarbankgebouw in Wenen, de Oostenrijkse hoofdstad. Het gebouw werd gebouwd naar ontwerpen van Otto Koloman Wagner tussen 1903/04 en 1906/07 en is een van Wenens beroemdste art nouveaugebouwen. Tussen 1910 en 1912 werd er een uitbreiding aangebouwd. Ervoor staat het bronzen beeld "Ferryman 1997" van Tony Cragg.

Bron: C.Stadler/Bwag – nl.wikipedia.org – Licentiestatus: CC BY-SA 4.0

2. Otto Koloman Wagner: Majolicahuis, Wienzeile 40, Wenen. Bron: B. Welleschik – commons.wikimedia.org

Licentiestatus: CC BY-SA 3.0

3. Bloem ontwerp op de facade van het Majolikahaus, Wenen – Alois Ludwig. Datering: 1898. 

Foto: Thomas Ledl - nl.wikipedia.org - Licentiestatus: CC BY-SA 4.0

4. Josef Franz Maria Hoffmann: Het Stockletpaleis Brussel. (1905-1911). Hoffmann beschikte er over een onbeperkt budget. Bron: PtrQs – nl.wikipedia.org – Licentiestatus: CC BY-SA 4.0

5. Antoni Gaudi: De basilica La Sagrada Familia Barcelona. Bron: Enric – nl.wikipedia.org – Licentiestatus: CC BY-SA 4.0

6. Beurs van Berlage, Amsterdam. Voormalig beursgebouw door architect Hendrik Berlage (1856-1934) . Datering: 28 juli 2004.

Foto: Mtcv - nl.wikipedia.org - Licentiestatus: CC BY-SA 3.0

7. Otto Koloman Wagner: Station Karlsplatz in Wenen. Uitzicht op de ehemaligen westlichen Stadtbahn-Pavillons am Karlsplatz im 4. Wiener Gemeindebezirk Wieden. 1898 wurden nach een Entwurf von Otto Wagner zwei identieke Zugangsgebäude voor het Stadtbahnstation Karlsplatz opgericht. De decoratieve details geven macht aan het station van een musterbeispiel des Wiener Jugendstils. Metall en Holz wurden in Apfelgrün gestrichen, der Signalfarbe der Stadtbahn. Hinzu kam Gold en witter Marmor op de Außenseite. Tijdens de Bau van het U-Bahn-station Karlsplatz werden de Pavillons afgebroken en na de protesten in 1977 opgetrokken. Aktuell (2018) met het westelijke Pavillon von Wien Museum genutzt en der östliche als Kaffeehaus.

Datering: 10 juni 2018. Foto: C.Stadler/Bwag - nl.wikipedia.org - Licentiestatus: CC BY-SA 4.0

8. De noordelijke façade van Charles Rennie Mackintosh's Scotland Street School in Glasgow, Schotland. Datering: 7 mei 2004.

Foto: Finlay McWalter - Finlay McWalter - nl.wikipedia.org - Licentiestatus: CC BY-SA 3.0

9. Vier jugendstilpanden aan de Spuistraat in Vlissingen. Datering: 28 april 2010. Foto: Mgompie - nl.wikipedia.org

Licentoestatus: CC BY-SA 3.0 nl

10. Wintertuin in het Ursulinenklooster, Onze-Lieve-Vrouw-Waver – Raphaël Évaldre. Datering: 1900.

Foto: Eddy Van 3000 from in Flanders fields - Belgiquistan - United Tribes ov Europe - art nouveau winter garden Uploaded by labraun90 - nl.wikipedia.org - Licentiestatus: CC BY-SA 2.0

Externe links/verwijzingen

• Jugendstil - nl.wikipedia.org
• Category:Art Nouveau - uit Wikimedia Commons