Romeinse architectuur / Romeinse (bouwkunst) / Kunstgeschiedenis

Romeinse architectuur

De Romeinse architectuur wordt vooral gekenmerkt door technische hoogstandjes. Zoals zovele zaken in de Romeinse cultuur werd in de eerste plaats veel aandacht besteed aan de praktische kant van de zaak.

De bouwtypen van de Romeinen vereisten een meer gevarieerde en flexibele architectuur dan de Griekse architectuur. De Romeinse architectuur stelde de muur weer centraal, wat in de Oud-Griekse architectuur de zuil was. Ook legden ze zich toe op boogconstruc-ties. Verder waren de Romeinse architecten meesters in het scheppen van binnenruimten, met name koepels, apsides en gewelven. De Romeinen zochten naar de mogelijkheid om koepelbouw toe te passen voor hun thermen, paleizen, villa’s en het Pantheon. Ze ontdekten hierbij dat gietbeton een zeer bruikbaar materiaal was voor gewelven. Beton was tussen de derde en eerste eeuw v. Chr. voortgekomen uit het bouwen met breuksteen en kalk dat bij de Romeinen gebruikelijk was, die in hun directe omgeving geen mar-mergroeven hadden zoals de Grieken.

De Romeinse architecten experimenteerden steeds meer met het nieuwe materiaal, met name bij het bouwen van gewelven, en slaagden er zo in een nieuwe ruimtelijke architectuur te scheppen. Dat deden ze met gebouwen die als het ware in een vorm waren gegoten. Het Romeinse beton was een mortel die met grove steenslag was versterkt en gewoonlijk in min of meer horizontale lagen werd aangebracht. De eerste betonmengsels waren een opvulsel van steenpuin voor bakstenen muren tot een volwaardig bouw-materiaal, geschikt om muren, bogen en gebouwen mee te bouwen. Zijn stevigheid dankte het in belangrijke mate aan de samen-stelling van de mortel. Omdat beton grof is en het op den duur lelijk gaat vlekken, hebben de Romeinen het in hun interieurs altijd zorgvuldig weggewerkt achter stucwerk, marmer of mozaïek, en aan de buitenkant achter gemetselde schaalmuren van steen of baksteen.

In Rome stond de architectuur rechtstreeks in dienst van de politiek. De politieke symboliek komt tot uitdrukking in de symmetrische plattegronden. De gebouwen die de Romeinen ontworpen konden alleen van de voorkant benaderd worden. Dit betekende dat de gebouwen verschilden van de Griekse gebouwen. Neem Maison Carrée in Nîmes in Zuid-Frankrijk. Het gebouw is op een zeer hoog podium geplaatst, dat bij de voorgevel onderbroken wordt door een brede trap.

Na ca. 150 v.Chr. werd de Griekse architectuur door de Romeinse in grote mate geassimileerd. Voor de eigen Griekse architectuur typische bouwwerken worden dan nog maar sporadisch gebouwd. De Griekse architectuur heeft nog wel decennialang invloed op de Romeinse architectuur gehad, maar werd in de Keizertijd al spoedig door de superieure ingenieurskunst van de Romeinen (waar-onder toepassing van de boogbouw en van een soort beton / opus caementicium) geheel verdrongen.

Stedenbouw

[De plattegronden van veel Romeinse steden zijn afgeleid van die van hun castra (kampen) en worden meestal beheerst door twee rechte straten die elkaar in het centrum kruisen (het schaakbordpatroon). Dicht bij het centrum bevond zich het forum, met daarom-heen de voornaamste openbare gebouwen. Deze indeling is terug te vinden in een gigantisch aantal Romeinse steden, zoals Pompeï en Damascus. Het Romeinse forum (cf. agora) heeft de functie van stadshart.

Vitruvius

De voornaamste bron van onze kennis van Romeinse architectuur is het boek De architectura, geschreven door Vitruvius. Dit is de enige bewaarde klassieke bron over klassieke architectuur. Het omvangrijke geschrift beschrijft o.a. de drie hoofdthema's uit de Romeinse architectuur: firmitas (stevigheid), utilitas (doelmatigheid) en venustas (schoonheid). Nog steeds zijn dit de belangrijkste thema's in de huidige architectuur. Architectura heeft veel invloed gehad op de architecten uit de Renaissance.

1. Pantheon te Rome - Rechterkant en voorkant. Datering: 27 maart 2022. Foto: NikonZ7II - nl.wikipedia.org

Licentiestatus: CC BY-SA 4.0

2. Aquaduct van Segovia, Spanje. Datering: 24 september 2009. Foto: Bernard Gagnon - nl.wikipedia.org

Licentiestatus: CC BY-SA 3.0

3. Nîmes (Gard, Frankrijk), Romeinse tempel genaamd "het Vierkante Huis". Datering: 4 juli 2011.

Foto: Aoudot25 - nl.wikipedia.org - Licentiestatus: CC BY-SA 3.0

Typen Romeinse gebouwen

De volgende typen gebouwen zijn kenmerkend voor de Romeinse architectuur:

Amfitheater
Basilica (bouwwerk)
Circus (gebouw)
Forum (Romeinse Rijk)
Insula (woning)
Romeinse tempel
Romeins theater (gebouw)
Thermen
Triomfboog
Villa en villa rustica
Castra

4. Het Colosseum in Rome. Datering: 28 oktober 2020. Foto: FeaturedPics - nl.wikipedia.org - Licentiestatus: CC BY-SA 4.0

5. De Arena (amfitheater) van Verona. Datering: 17 juli 2014. Foto: Ernesto Sguotti - nl.wikipedia.org

Licentiestatus: CC BY-SA 4.0

6. Close-up van de muur van het Romeinse kustfort bij Burgh Castle , Norfolk, met afwisselende lagen vuursteen en metselwerk.

Datering: 3 mei 2011. Foto: Pahazzard - en.wikipedia.org - Licentiestatus: CC BY-SA 3.0

7. Arena van Nîmes Frankrijk (ca. 100 n.Chr. ). Datering: 18 februari 2019. Foto: Krzysztof Golik - en.wikipedia.org

Licentiestatus: CC BY-SA 4.0

8. Restanten van de tempel van Saturnus, op het Forum Romanum. Rome. Datering: 9 februari 2008.

Foto: Marcok - it.wikipedia.org/en.wikipedia.org

Licentiestatus: CC BY-SA 3.0

9. Amfitheater van El Jem (ca. 238 n.Chr. ) in Tunesië. Datering: 4 september 2016. Foto: Diego Delso - en.wikipedia.org

Licentiestatus: CC BY-SA 4.0

10. Panoramisch uitzicht op het Forum Trajanum, met de Zuil van Trajanus uiterst links. Datering: 11 maart 2010.

Foto: Grenouille vert - en.wikipedia.org - Licentiestatus: CC BY-SA 3.0

11. De Horrea Epagathiana et Epaphroditiana, een horreum in Ostia (Rome) , Italië, gebouwd c. 145–150 n.Chr.

Datering: 25 oktober 2015. Foto: Sailko - en.wikipedia.org - Licentiestatus: CC BY 3.0

12. De Toren van Hercules , een Romeinse vuurtoren in Spanje. Datering: 7 maart 2011.

Foto: Luis Miguel Bugallo Sánchez (Lmbuga) - en.wikipedia.org - Licentiestatus: CC BY-SA 3.0

13. "Romeinse barokke" tempel van Bacchus in Baalbek, Libanon. Datering: 7 oktober 2010.

Foto: Arian Zwegers - en.wikipedia.org - Licentiestatus: CC BY 2.0

14. De Tempel van Hercules Victor , Rome, gebouwd in het midden van de 2e eeuw voor Christus, hoogstwaarschijnlijk door Lucius Mummius Achaicus , die de Achaeïsche oorlog won. Datering: 17 juli 2016. Foto: Livioandronico2013 - en.wikipedia.org

Licentiestatus: CC BY-SA 4.0

15. Oud Romeins theater van Mérida, Spanje. Datering: 20 oktober 2023. Foto: Fernando - en.wikipedia.org

Licentiestatus: CC BY-SA 4.0

16. Dit is een van de Romeinse rijtjeshuizen (*Domus*) op de hellingen van de berg Coelius in Efeze, het huidige Turkije, dateert uit de 1e eeuw v.Chr. tot 3e eeuw na Christus. Bekend als de "Terrashuizen" of "Huizen van de rijken", waren deze woningen de thuisbasis van de rijkste burgers van Efeze tijdens de Romeinse Keizerlijke periode.

De interieurs onthullen prachtige mozaïekvloeren, levendig geschilderde fresco's en een verfijnde stedelijke indeling met privé binnenplaatsen, watersystemen en vloerverwarming. De afbeelding toont mythologische motieven en geometrische mozaïeken - zoals een leeuw die zijn prooi grijpt - in verbazingwekkende details bewaard. De indeling weerspiegelt zowel de Romeinse huiselijke luxe als de invloed van Griekse artistieke tradities.

Om door deze kamers te lopen is om door stilte te gaan die weerklinkt van weelde. Hier, onder eeuwen van aarde en stilte, pulsen kleuren en patronen nog steeds met leven. Het is alsof het verleden nooit volledig vervaagde - alleen maar rustig gewacht tot het licht terugkeerde. Datering: 14 juni 2025. Foto: World Archaeology - Facebook

17. Diep in het hart van Rome, Italië, werd het Colosseum, ook wel bekend als het Flavische Amfitheater, in 80 na Christus voltooid onder Keizer Titus. Deze kolossale arena hield ooit 50.000 toeschouwers vast die samenkwamen om getuige te zijn van gladiatorenwedstrijden, openbare bril en Keizerlijke ceremonies. De gelaagde architectuur en ingenieuze ondergrondse structuren maakten het tot een van de meest geavanceerde technische prestaties van de oude wereld.
Het beeld onthult het hypogeum, de labyrintine onderbouw onder de vloer van de arena, waar kooien, valluiken en katrolsystemen dramatische verschijning van beesten en gladiatoren mogelijk maakten. De gebogen gangen en stenen zuilen weerspiegelen de precisie van de Romeinse techniek en de grootsheid van het Keizerlijk
Vandaag door deze holle gangen lopen roept een sombere ontzag op - eens een etappe van bloed en onweer, nu een stille echokamer van gevallen rijken. Het staat niet alleen als een wonder van architectuur, maar ook als herinnering aan de kracht en het spektakel dat de Romeinse identiteit vormde. Datering: 17 juni 2025 - Foto: Ancient Knowledge - Facebook.