Pointillisme

Het pointillisme is een schildertechniek die vooral populair was aan het eind van de negentiende eeuw. Deze techniek kenmerkt zich door het gebruik van stippen, die ongemengd direct op het doek worden aangebracht. Het doel hiervan was om op een unieke manier licht en kleur te benadrukken, gebaseerd op een grondige analyse van kleurnuances.

Pointillisme is nauw verwant aan het divisionisme, een techniek die gebruikmaakt van korte streepjes in plaats van stippen. Beide technieken vallen onder het neo-impressionisme, een stroming die beschouwd kan worden als een voortzetting en verfijning van het impressionisme.

Achtergrond

Pointillisme heeft een wetenschappelijke basis. Waar in de traditionele schilderkunst kleuren worden gemengd op het palet, worden bij pointillisme ongemengde stipjes verf direct op het doek geplaatst. Dit maakt gebruik van een optisch fenomeen: de menselijke hersenen combineren de stippen tot secundaire kleuren, die visueel worden waargenomen.

Net als bij het mengen van verf is pointillisme een vorm van partitieve kleurmenging. De resulterende kleur is altijd donkerder dan de lichtste basiskleur en lichter dan de donkerste (bijvoorbeeld: wit en zwart vormen visueel grijs). Het heldere effect van pointillistische schilderijen ontstaat vaak door het gebruik van een witte ondergrond, vergelijkbaar met overbelichte of high key fotografie. Zonder een witte achtergrond kunnen pointillistische werken er echter dof of grijs uitzien, tenzij nauw verwante kleurstippen naast elkaar worden gebruikt. Wanneer complementaire kleuren naast elkaar worden geplaatst, leidt dat vaak tot vergrijzing.

In 1882 maakte Georges Seurat zijn eerste experimenten met deze techniek, die toen bekendstond als divisionisme. Hij werkte met kleine, zuivere kleurvlekken die in het oog van de kijker samen een nieuwe tint vormden, dankzij een optisch effect dat simultane summatie wordt genoemd. In 1884 verfijnde Seurat deze aanpak tot stipjes, wat hij zelf chromoluminarisme noemde. Hij demonstreerde dit in zijn werk Een zwempartij te Asnières, dat hij exposeerde in de Salon des Indépendants.

Ook Paul Signac en Camille Pissarro waren enthousiaste beoefenaars van deze techniek. Toch werd het later door expressionisten bekritiseerd als te analytisch en te berekend.

Invloeden

Vooral het divisionisme bleek na 1904 een belangrijke inspiratiebron voor het fauvisme en expressionisme. Ook stromingen zoals het kubisme en futurisme ontkwamen niet aan de invloed van het divisionisme.

Galerie

1. Paul Signac, De haven van Rotterdam. Datering: 1907. Foto: Paul Signac - nl.wikipedia.org - Licentiestatus: Publiek domein

2. Théo van Rysselberghe, Zeilboten en estuarium, olieverf op doek, 50,2 x 61 cm, Musée d'Orsay. Datering: 1887.

Foto: Théo van Rysselberghe - flickr.com/photos/peter_withers/24090609222 - en.wikipedia.org - Licentiestatus: Publiek domein

3. Camille Pissarro, La Récolte des pommes, olieverf op doek, 61 x 74 cm, Dallas Museum of Art. Datering: 1888.

Foto: Camille Pissarro - Het Dallas Museum of Art - en.wikipedia.org - Licentiestatus: Publiek domein

4. Jan Toorop, Brug in Londen, Kröller-Müller Museum. Datering: 1889. Foto: anagoria - en.wikipedia.org

 Licentiestatus: Publiek domein

5. Georges Seurat, Jonge vrouw die zichzelf poedert, Courtauld Gallery. De voluptueuze vrouw die hier wordt afgebeeld, is de twintigjarige Madeleine Knobloch, Seurats geliefde. Mogelijk was ze op dat moment zwanger van hun kind. Hoewel Madeleine dit schilderij later "Mijn Portret" noemde, koos de kunstenaar zelf de generieke titel die het vandaag de dag nog steeds draagt.

Datering: ca. 1889-1890. Foto: Yelkrokoyade - en.wikipedia.org - Licentiestatus: Publiek domein

6. Georges Lemmen, Het strand van Heist, Musée d'Orsay Parijs. Datering: ca. 1891-1892.

Foto: Georges Lemmen - cgfa.sunsite.dk/l/lemmen2.jpg - Licentiestatus: Publiek domein

7. Théo van Rysselberghe, Zijn vrouw Maria en dochter Elisabeth. Datering: 1899.

Foto: Théo van Rysselberghe - en.wikipedia.org - Licentiestatus: Publiek domein

8. Paul Signac, Stoomboot L'Hirondelle op de Seine, olieverf op doek, Nationale Galerij in Praag. Datering: 1901.

Foto: Paul Signac - Ophelia2 - en.wikipedia.org - Licentiestatus: Publiek domein

9. Henri-Edmond Cross, Regatta in Venetië, olieverf op doek, 73,7 x 92,7 cm, Museum of Fine Arts, Houston.
Datering: 1903-1904. Foto: Henri-Edmond Cross - LQFBHynDuDtE6Q bij Google Cultural Institute - en.wikipedia.org

Licentiestatus: Publiek domein

10. Hippolyte Petitjean, Femmes au bain, olieverf op doek, 61,1 x 46 cm, privécollectie. Datering: 1919.

Foto: Hippolyte Petitjean - Sotheby's Gearchiveerd op 30 augustus 2019 op de Wayback Machine - Licentiestatus: Publiek domein

11. Henri-Edmond Cross, L'air du soir, Musée d'Orsay.datering: ca. 1893.

Foto: Henri-Edmond Cross - 9AFV5fBXEc99-g op - en.wikipedia.org - Licentiestatus: Publiek domein

Externe links/verwijzingen

Zie ook

Geraadpleegde bron: nl.wikipedia.org/wiki/Pointillisme - 10 oktober 2023

Pagina toegevoegd: 24 oktober 2025 - Algemene omschrijving - Foto nr. 1 t/ 11.