Vroegchristelijke kunst

Vroegchristelijke kunst of Paleochristelijke kunst is de kunst die door christenen werd gemaakt of onder christelijke patronage, van de beginperiode van het christendom tot 525. In de praktijk betekent dit vanaf de 2e eeuw. Na 550 wordt de christelijke kunst geclas-sificeerd als Byzantijnse kunst. De vroegchristelijke kunst was voornamelijk beïnvloed door de Romeinse kunst.

Het leven en de kunst van de vroege christenen wordt vooral weergegeven in een rijke en afwisselende hoeveelheid archeologische vondsten uit het hele Romeinse Rijk: beelden, tombes, fresco's, gebruiksvoorwerpen, sieraden, munten, speelgoed en kleine per-soonlijke eigendommen die zijn aangetroffen in de catacomben, die normaal gesproken dienden als grafkelders, maar waar tijdens de vervolgingen de ondergedoken christenen wel samenkwamen.

Een voorbeeld van de vroegchristelijke schilderkunst zijn de fresco's in grafkelders. De christenen wilden in die tijd niet begraven worden met heidenen en zorgden ervoor dat hun grafkelders of catacomben versierd waren met christelijke taferelen. Zij geloofden in de redding in het hiernamaals en dit geloof werd de essentie van de vroegchristelijke grafkunst. Christus werd op fresco’s vaak af-gebeeld als de Goede Herder. Ook op details van sarcofagen keert dit thema vaak weer.

Christelijke symboliek

De christelijke symboliek is het geheel van symbolen (zinnebeelden) die binnen het christendom worden gebruikt. Het zijn objecten  of handelingen met een innerlijke betekenis die geuit worden in christelijke ideeën. Een groot deel van de symbolen hebben hun oor-sprong in de Bijbel.

Vroegchristelijke mozaïekkunst

De vroegchristelijke mozaïekkunst is voortgevloeid uit de Romeinse mozaïekkunst. Hoewel de eerste tekenen van vroegchristelijke mozaïeken ruim voor de Romeinse keizer Constantijn zichtbaar werden, wordt algemeen aangenomen dat de transformatie van de Romeinse naar christelijke verbeeldingen gedurende Constantijns regime plaatsvond als gevolg van zijn pleidooi voor tolerantie jegens het christendom[1]

Een van de vroegste christelijke muurmozaïeken zijn te vinden in de kerk van Santa Costanza, te Rome, die rond 320-330 is gebouwd als mausoleum voor Constantijns dochter. De symboliek is er bijna geheel paganistisch, maar elementen van het oude en nieuwe testament zijn erin verweven.[1]

De vloermozaïeken van het Basiliek van Aquileia tonen hoe deze kerk omging met het veranderende klimaat onder het regime van Constantijns pleidooi van tolerantie jegens het christelijk geloof. Zichtbaar is hoe in de vloermozaïeken de symboliek geleidelijk van laat-antieke (paganistische) tradities overgaat naar religieuze afbeeldingen: in de vroegste groep mozaïeken van Aquileia (ca. 300) symboliseren voorwerpen en dieren de Goede Herder, terwijl de latere groep (vanaf ca. 350) taferelen uit het verhaal van Jonas bevat, alsook symbolische dieren zoals het hert en het lam, en een voorstelling van het brood en de wijn.[1]

Het recentste van de bewaard gebleven mozaïeken uit deze overgangsperiode is de versierde koepel van een Romeinse villa in Cent-celles, Spanje.[2] De restanten tonen dat de christenen langzaamaan de techniek in de vingers krijgen en dat het christendom tot wasdom aan het komen was. Meer en beter bewaard gebleven mozaïeken dateren van  de vijfde eeuw, en zijn wederom vooral te vinden in Italiaanse steden. Gedurende deze eeuw worden de mozaïeken feller gekleurd en wordt er niet meer tot keramiek beperkt maar wordt onder meer glas aan het repertoire toegevoegd. Hoogtepunten van mozaïekwerken uit deze tijd zijn de Basiliek van Santa Maria Maggiore, Rome; het Baptisterium van de orthodoxen, te Ravenna; het Mausoleum van Galla Placidia in Ravenna, en het Bapti-sterium van Sint-Johannes in Fonte.[1]

Vroegchristelijke bouwkunst

De eerste bouwwerken van de vroegchristelijke bouwkunst dateren uit de 1e eeuw, al zijn dat nog geen typisch christelijke bouw-werken. De ontwikkeling van een eigen bouwstijl begon na de publicatie van het Edict van Milaan in 313, waarin de Romeinse keizer Constantijn de Grote het christendom legaliseert in het Romeinse Rijk. Wanneer de periode van de vroegchristelijke bouwkunst eindigt, is arbitrair, maar meestal wordt deze gelegd samen met het einde van de late oudheid.

Vroegchristelijke schilderkunst

Rijkere christelijke families hadden eigen grafkamers met rijkelijk versierde wanden. Zij hadden ook grotere graven, in de vorm van een boog. Een dergelijk booggraf werd een arcosolium genoemd. Grafkamers en arcosolia werden versierd met muurschilderingen, waarin zowel hellenistische als vroegchristelijke motieven te vinden zijn. Vaak terugkerend zijn taferelen als een herder met zijn schapen, zowel refererend aan het verhaal van de Goede Herder als aan een pastoraal thema, dat ook in de Romeinse kunst te vinden is. Ook Bijbelse thema's zijn er te vinden, zoals de drie jongelingen in de vuuroven, Daniel in de leeuwenkuil, Jona en het zee-monster of de arme Job op de mestvaalt. Ook vindt men symbolen terug als het anker (de hoop), het kruis (het geloof) of de duif (de vrede). De vis verwijst naar het Griekse ichthus, symbool voor Jezus Christus. Ook vindt men er fresco's van de Maagd Maria met haar Kind.

Vroegchristelijke beeldhouwkunst

Vroegchristelijke beeldhouwkunst vindt men terug op grafstenen, wijwatervaten en sarcofagen

Vroegchristelijke literatuur

Naast het Nieuwe Testament en de Apocriefen zijn er de geschriften van de Apostolische vaders en eerste Kerkvaders.

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Bronnen

  • Balch, David L., Roman Domestic Art & Early House Churches (Wissenschaftliche Untersuchungen zum Neuen Testament Series), 2008, Mohr Siebeck, ISBN 3161493834
  • Jensen, Robin Margaret, Understanding Early Christian Art, Routledge, 2000, ISBN 0415204542
  • Koch, Guntram, Frühchristliche Kunst. Eine Einführung, Kohlhammer 1995.
  • Prigent, Pierre, L'Art des premiers chrétiens, Paris, Desclée de Brouwer, 1995.

Voetnoten en referenties

  1. Early Christian mosaics, in Encyclopaedia Britannica
  2. Zie  Roman villa of Centcelles op de Engelse Wikipedia

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Geraadpleegde bron: nl.wikipedia.org/wiki/Vroegchristelijke_kunst - 21 maart 2025

1. De Goede Herder, fresco 3de eeuw. Catacombe van Callixitus, uit het boek Die Malereien der Katakomben Roms (Tafeln) uit 1903. De emmer (met melk?) die de herder draagt, wordt door sommigen gezien als een symbool van de eucharistie.[1].

Datering: 250-300 A.D. Bron: unknown artist, Rome, 3rd century A.D. - nl.wikipedia.org - Licentiestatus: Publiek domein

2. De versierde koepel van de Romeinse villa van Centcelles. De koepel was volledig bedekt met een polychroom mozaïek met verschillende scènes verdeeld over drie zones: het binnenste fries beeldt een jachtscène uit; Op het middelste fries zijn zestien taferelen uit het Oude en Nieuwe Testament afgebeeld, van elkaar gescheiden door zuilen. Op het bovenste fries zijn de vier jaargetijden uitgebeeld, afgewisseld met vier andere taferelen waarop een zittende figuur is afgebeeld, vergezeld door verschillende personen. De mozaïekcompositie eindigt met een centraal medaillon, waarvan alleen een groepje kleine hoofdjes overblijft.

Datering: 11 september 2013. Foto: Fernando Fernández Baliña - nl.wikipedia.org - Licentiestatus: CC BY-SA 3.0 es

3. Sarcofaag van Junius Bassus (359) zou de oudst nog bestaande sarcofaag zijn met een Bijbels verhaal. Datering: 14 maart 2009.

Foto: Geen machineleesbare auteur aanwezig. Op basis van auteursrechtclaims wordt auteur Tetraktys aangenomen - nl.wikipedia.org - Licentiestatus: Attribution

4. Het plafond van het Baptisterium van de Orthodoxen in Ravenna. Datering: 8 mei 2022. Foto: ThePhotografer - nl.wikipedia.org

Licentiestatus: CC BY-SA 4.0

5. Een deel van het plafond in de Basiliek van Sint-Jan van Lateranen, Rome, Italië. Datering: April 2011.

Foto: Karelj - commons.wikimedia.org - Licentiestatus: publieke domein

6. Dom van Trier. Andreastriptiek. Datering: 9 mei 2018. Foto: Kleon3 - commons.wikimedia.org - Licentiestatus: CC BY-SA 4.0

7. Sint-Laurensbasiliek Milaan. Basiliek van San Lorenzo Maggiore. Een fresco met Pietà, Martinus van Tours en een schenker. Datering: 18 mei 2007. Foto: G.dallorto - commons.wikimedia.org - Licentiestatus:  De auteursrechthebbende van dit bestand staat iedereen toe het voor willekeurig welk doel te gebruiken, mits de auteursrechthebbende correct met naam wordt genoemd.

Zie ook

Pagina bijgewerkt: 3 mei 2025 - Foto nr. 2, 3, 4, 5, 6, 7