• De slag bij Waterloo: Een voorbeeld van een historisch onderwerp dat door de historieschilderkunst werd vereeuwigd, bijvoorbeeld door Jan Willem Pieneman. 

Relevantie en contrast met de 17e eeuw

De schilderkunst van het historisme (circa negentiende eeuw) kenmerkt zich door het imiteren en herinterpreteren van eerdere historische kunststijlen en thema's, vaak met een focus op verhalende (narratieve) en morele aspecten. Het was geen uniforme stijl, maar een overkoepelende benadering die putte uit verschillende periodes, zoals de Renaissance, Barok en Classicisme. 

Belangrijkste Kenmerken

• Terugkeer naar historische stijlen: Kunstenaars lieten zich inspireren door eerdere periodes, zoals de Renaissance, Barok, Rococo, en de Klassieke Oudheid (via het Neoclassicisme).
• Narratieve en didactische thema's: Schilderijen vertellen vaak een verhaal (vandaar de term 'historieschilderkunst', of istoria in het Italiaans, wat 'verhaal' betekent) met een morele of politieke boodschap.
• Grandioze en dramatische opzet: De werken zijn vaak groot van formaat en hebben een theatraal karakter om emotie op te roepen en de betekenis van de afgebeelde gebeurtenis te benadrukken.
• Gedetailleerd realisme: Er werd veel aandacht besteed aan realistische details, kleding, en architectuur die passen bij de histo-rische context, vaak gebaseerd op nauwgezet onderzoek van bronnen.
• Hiërarchie in de kunst: Historieschilderkunst werd in de kunsttheorie van de negentiende eeuw beschouwd als het meest presti-gieuze genre, boven portretkunst, landschaps- en stillevenschilderkunst. 

Belangrijkste kenmerken

• Teruggreep op het verleden: Kunstenaars lieten zich inspireren door de vormentaal, composities en technieken van vervlogen tijdperken. Dit uitte zich in neostijlen, zoals neogotiek, neorenaissance, etc., hoewel deze in de schilderkunst minder uitgesproken waren dan in de architectuur.
• Narratieve en didactische thema's: De schilderijen beeldden vaak belangrijke historische gebeurtenissen, mythologische scènes, literatuur of religieuze verhalen uit (historiestukken). Deze werken hadden vaak een morele boodschap of politieke lading en werden gezien als het hoogste genre binnen de schilderkunst.
• Dramatiek en grootsheid: De composities waren vaak grootschalig en theatraal, ontworpen om emotie op te roepen en de betekenis van de afgebeelde gebeurtenis te benadrukken, vergelijkbaar met de grandioze aanpak uit eerdere periodes zoals de Barok.
• Detail en symboliek: De werken werden gekenmerkt door een hoog niveau van detail en het gebruik van symboliek om de verhalende diepte te vergroten.
• Eclecticisme: Kunstenaars combineerden soms elementen uit verschillende historische stijlen in één werk, afhankelijk van het onderwerp en de gewenste uitstraling.

Belangrijke Kunstenaars en Voorbeelden

Hoewel de term 'historisme' meer een academische benadering dan een specifieke stroming beschrijft, zijn er verschillende promi-nente schilders die zich toelegden op historieschilderkunst in de negentiende eeuw:

• Eugène Delacroix: Bekend om zijn dramatische en emotioneel geladen schilderijen, vaak met historische of literaire onderwerpen.
• Jean-Auguste-Dominique Ingres: Een belangrijke neoclassicistische schilder die beïnvloed werd door de klassieke oudheid en de Renaissance, en veel historieschilderijen maakte.
• Peter Paul Rubens: Hoewel hij in de zeventiende eeuw actief was, werden zijn dramatische en grootschalige historieschilderijen als voorbeeld gebruikt door schilders uit de negentiende eeuw.
• Jacques-Louis David: Een invloedrijke neoclassicistische schilder wiens werken, zoals "De dood van Marat", moderne historische gebeurtenissen in een klassieke stijl afbeeldden. 
• Moritz von Schwind (1804-1871): Hij was niet alleen schilder en graficus, maar ook designer van producten voor de kunst-nijverheid.
• Hans Makart (1840-1884): Hij was een van de bekendste historieschilders in het Wenen van de Gründerzeit ("Gründer" zijn oprichters van nieuwe ondernemingen, pioniers).
• Jacques-Louis David (Frankrijk): (Parijs, 30 augustus 1748 – Brussel, 29 december 1825), vaak kortweg David genoemd, was een Frans kunstschilder van "nuchtere" historiestukken en portretten. Hij was de leidende figuur van het neoclassicisme en beïnvloedde veel 19e-eeuwse Franse schilders.

Het historisme in de schilderkunst werd later aan het einde van de negentiende en vroege twintigste eeuw afgewezen door moder-nistische stromingen zoals het futurisme, die zich juist op de toekomst richtten. 

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Bron: AI-overzicht

1. De blijde intrede van Karel V in Antwerpen, 1878 - Hamburg, Kuntshalle. Datering: 1878.

Foto: Hans Makart —1. palgraphicsarea.blogspot.com 2. Bildindex der Kunst und Architektur, object 00031228 - fr.wikipedia.org 

Licentiestatus: Publiek domein

Hans Makart (1840-1884) was een van de meest prominente historieschilders in het Wenen van de Gründerzeit, een periode gekenmerkt door de oprichting van nieuwe ondernemingen en pioniersgeest. Een van zijn meest indrukwekkende werken is het monumentale schilderij “De intocht van keizer Karel V in Antwerpen” (1878). Makart speelde hiermee in op de behoeften van zijn burgerlijke publiek, dat verlangde naar heroïsche en historische scènes. Bovendien waren veel van de afgebeelde figuren herkenbare portretten van prominente tijdgenoten, wat het werk extra aantrekkelijk maakte voor de inwoners van Wenen.

Het schilderij werd met groot enthousiasme ontvangen. Het won een gouden medaille op de Wereldtentoonstelling in Parijs in 1879 en trok in slechts enkele dagen 34.000 betalende bezoekers bij de eerste presentatie in Wenen in 1878.

Het werk bevat duidelijke kenmerken van het historisme, een stijlperiode waarin kunstenaars niet volledig kozen voor een eigen stijl, maar ook geen directe heropleving van een specifieke historische stijl nastreefden. Dit spanningsveld is op het schilderij zichtbaar in twee belangrijke details.

Ten eerste verwijst Makart op zijn imposante doek naar Albrecht Dürer, een van de meest bewonderde kunstenaars van het Duitse historisme. Links op het schilderij zien we een figuur met weelderige lokken, een duidelijke verwijzing naar Dürers iconische zelfportret uit 1500. Deze verwijzing komt ook terug in een standbeeld van Dürer, vervaardigd door Peter Fuchs (zie Beeldhouwkunst van het historisme). Ten tweede roept de compositie van het schilderij, met zijn overdaad aan figuren, de schilderstijl en de aanwezigheid van een naakte vrouwelijke figuur, sterke associaties op met de werken van Peter Paul Rubens, de beroemde barokschilder uit Antwerpen.

Galerie

2. Fresco van de Zangerswedstrijd in de Sangersaal, Wartburg, Thüringen, Duitsland. Datering: Tussen 1890 en 1900.

Foto: Library of Congress - Catalog: lccn.loc.gov/2002720787 - commons.wikimedia.org - Lixentiestatus: publiek domein 

3. Jacques-Louis David (Frankrijk). Mars ontwapend door Venus. Datering: 1824.

Foto: Jacques-Louis David - Szilas, in the Musées royaux des Beaux-Arts de Belgique - nl.wikipedia.org - Licentiestatus: Publiek domein

4. Sir David Wilkie , De Chelsea Pensioners lezen de Waterloo Dispatch , 1822. Genre- of historiestuk? De types zijn samengesmolten, op een manier die kenmerkend is voor de 19e eeuw. Datering: 1850. Foto: David Wilkie - Apsley House -en.wikipedia.org

Licentiestatus: Publiek domein