Mesopotamische kunst, de kunst van het oude Mesopotamië, kent een bijzonder lange geschiedenis en een grote veelheid aan uit-ingen. De vroegste vormen reiken terug tot in het neolithicum en met de verovering van koning Cyrus mondt de traditie uit in de kunst van het Achaemenidische Rijk. Hoewel de schilderkunst hieronder niet genoemd wordt, wordt vermoed dat ook schilderen een kunstuiting was. De kwetsbaarheid van schilderwerken in een klimaat met hoge temperatuur speelt mogelijk een rol bij de geringe aandacht voor de uiting.

• Vormen

Aardewerk

Klei was er te over in Mesopotamië, in tegenstelling tot steen of metaal. Er is een veelheid aan stijlen en soorten aardewerk uit alle tijden van de Mesopotamische cultuur, vanaf het Prekeramisch Neolithicum tot de eierschaalwaar uit de tijd van de Perzische over-heersing.[1]. Al vroeg blijkt de Mespotamische cultuur tot ver buiten zijn grenzen invloed uit te oefenen. Al in het 4e millennium voor Chr. wordt Mesopotamisch aardwerk in Hacinebi Tepe, Hassek Höyük en Gawra in Anatolië[2] aangetroffen. In oostelijk Arabië geldt al hetzelfde vanaf het 5e millennium.[3]

1. Aardewerk uit Nuzu gevonden in Alalakh. Thans in het British Museum. Datering: 30 november 2008.

Foto: Udimu - nl.wikipedia.org - Licentiestatus: CC BY 3.0

2. Vaas uit Jemdet Nasr periode 3100 v. Chr. - 2900 v. Chr. Ashmolean-museum AN1926.355.

Datering: 23 augustus 2022. Foto: Zunkir - nl.wikipedia.org - Licentiestatus: CC BY-SA 4.0

3. Schaal uit de Samarracultuur.

De Samarra-schaal (ca. 4000 v. Chr.) is tentoongesteld in het Vorderasiatisches Museum in Berlijn. De schaal  werd in de periode 1911-1914 door Ernst Herzfeld opgegraven als Samarra en beschreven in een publicatie uit 1930. Het ontwerp bestaat uit een rand, een cirkel van acht vissen en vier vissen die naar het midden zwemmen en door vier vogels worden gevangen. Zoals typisch is voor culturen uit deze regio, is het gebruik van een zeshoekig numeriek systeem te zien in de lijnen rondom de kom, waardoor er in totaal 120 lijnen zijn, oftewel vier kwarten met elk 30 lijnen. In het midden bevindt zich een swastika. De kom was gebroken, een deel van de rand ontbreekt en er liep een scheur dwars over het centrale symbool, zodat het swastika-symbool als een reconstructie moet worden beschouwd. Literatuur: Ernst Herzfeld, Die vorgeschichtlichen Töpfereien von Samarra, Die Ausgrabungen von Samarra 5, Berlijn 1930. Stanley A. Freed, Research Pitfalls as a Result of the Restoration of Museum Specimens, Annals of the New York Academy of Sciences, Volume 376, The Research Potential of Anthropological Museum Collections pagina's 229–245, december 1981.

Dateting: 4000 v. Chr. Foto: Dbachmann - nl.wikipedia.org - Licentiestatus: CC BY-SA 4.0

(Deze afbeelding bevat nazi- of andere fascistische insignes die in sommige landen verboden kunnen zijn).

Bouwkunst

Mesopotamië kende, evenals Nederland, een schaarste aan natuursteen. Het voornaamste bouwmateriaal was daarom leemsteen, vervaardigd uit in de zon gedroogde klei. Dit bouwmateriaal is echter niet zo duurzaam als de natuursteen waaruit bijvoorbeeld de Egyptische pyramiden zijn opgetrokken en er zijn daarom weinig bouwwerken ongeschonden bewaard gebleven. Monumentale gebouwen hadden in de regel een religieuze achtergrond en keer op keer kan vernomen worden dat koningen hun vroomheid in bouwactiviteiten uitdrukten. Een belangrijke bouwkundige ontwikkeling is de ziggurat. Vroege vormen van terrasvormige verhogingen stammen al uit de Obeidperiode, de klassieke ziggurat eerder uit Ur III.

4. Computerreconstructie van de Ziggurat van Ur-Nammu, momenteel gelegen aan de rand van Nasiriyah en gebouwd aan het begin van de 21e eeuw v. Chr. Datering: 6 juli 2006. Foto: user:wikiwikiyarou - based on a 1939 drawing by Leonard Woolley, Ur Excavations, Volume V. The Ziggurat and its Surroundings, Figure 1.4 - nl.wikipedia.org - Licentiestatus: Publiek domein

5. Waterbekken voor religieuze purificatie, Aššur, tijd van Sanherib. Datering: 20 juli 2019.

Bij de ontdekking was dit waterbekken volledig verbrijzeld. Het was oorspronkelijk uit één enkel basaltblok gehouwen en bevond zich in de binnenplaats van de tempel van Assur. Op elke hoek en zijde van de wanden van het bekken staan ​​watergoden die waterkruiken vasthouden. Water stroomt vanuit de hemel boven, in de kruiken en naar beneden, naar de aarde. Twee priesters lijken vissenhuiden of mantels te dragen en houden kleine emmers vast gevuld met een vloeistof om de watergod in het midden te reinigen. Er zijn verschillende herhaalde spijkerschriftinscripties die de naam van de Assyrische koning Sanherib vermelden. De binnenkant van het bekken was niet versierd. De locatie en de versieringen van het bekken verwijzen naar het feit dat dit bekken werd gebruikt voor cultische reinigingsceremonies. Afkomstig uit Assur, Irak. Neo-Assyrische periode, regering van Sanherib, 704-681 v. Chr. Pergamon-museum, Berlijn, Duitsland.

Foto: Osama Shukir Muhammed Amin FRCP(Glasg) - nl.wikipedia.org - Licentiesgtatus: CC BY-SA 4.0

Beeldhouwkunst

In de Mesopotamische religie gingen mannen ervan uit dat een beeld van een godheid in een eerder ontworpen ritueel metterdaad de behuizing van die godheid werd. Men sprak dus van "de god" als men het godenbeeld gedurende en goden (dwz hun beelden) bezochten in processies bij elkaar op bezoek. Er zijn een groot aantal beelden bewaard gebleven. Het materiaal kan bestaan ​​uit kalk-steen tot brons, of zelfs bitumen . Niet alle kunst is religieus, er zijn ook afbeeldingen van koningen of dieren.

6. Assyirisch vrouwenbeeld voor de tempel van Ištar; het enige voorbeeld van een naakte. Datering: 29 januari 2014.

Het enige bekende Assyrische beeld van een naakte vrouw, opgericht in de tempel van Isjtar in Nineve (Noord-Mesopotamië, het huidige Irak). De spijkerschriftinscriptie op dit kalkstenen beeld vermeldt dat de koning opdracht gaf dit beeld te maken voor het genot van het volk. Midden-Assyrische periode, regering van Ashur-bel-kala, 1073-1056 v. Chr. Momenteel te bezichtigen in het British Museum in Londen.

Foto: Osama Shukir Muhammed Amin FRCP(Glasg) - nl.wikipedia.org - Licentiestatus: CC BY-SA 4.0

7. Gesneden ivoor uit Nimrud (Kalhu), 9e tot 7e eeuw v.Chr. Uit Nimrud, Irak. Iraq Museum. Datering:14 maart 2019.

Foto: Osama Shukir Muhammed Amin FRCP(Glasg) - nl.wikipedia.org - Licentiestatus: CC BY-SA 4.0

8. Kop van een wilde schaap, bitumen, Susa, Elam. Datering: 14 januari 2018.

Foto: Vassil en nog een auteur - nl.wikipedia.org - Licentiestatus: CC0

9. SHoogwaardigheidsbekleder, Uruk, circa 3300-3000 v. Chr. Nationaal Museum van Irak. Datering: 18 april 2020.

Foto: Hans Ollermann - Dit bestand is geëxtraheerd uit een ander bestand - nl.wikipedia.org - Licentiestatus: CC BY-SA 2.0

10. Een ram in het struikgewas; 2600–2400 v. Chr. Goud, koper, schelp, lapis lazuli en kalksteen; hoogte: 45,7 cm. British Museum, Londen. Datering: 2 februari 2008. Foto: Jack1956 - nl.wikipedia.org - Licentiestatus: CC BY-SA 3.0

Sieraden

Er zijn sieraden in goud en zilver aangetroffen die groot vakmanschap vertonen

11. Deel van de goudschat van Dilbat. Datering: ca. 18e-17e eeuw v.Chr. (einde van de Oud-Babylonische periode). 

Gouden hangers en kralen gevonden in de zogenaamde "Dilbat Schat", gekocht aan het begin van de 20e eeuw, en naar verluidt afkomstig uit Tell al-Deylam (het oude Dilbat in Babylonië). De twee vrouwenfiguren stellen waarschijnlijk de beschermende godin Lama voor; de schijf is het symbool voor de zonnegod Sjamasj; de gevorkte bliksem is het symbool voor Adad, de stormgod; de twee schijven met rozetten kunnen symbolen zijn van Isjtar, de planeet Venus, godin van liefde en oorlog. De voorwerpen zijn mogelijk gedragen door een priester of het cultusbeeld van een god.

Foto: Babylonian - nl.wikipedia.org - Licentiestatus: CC0

12. Zilverschap van Tell Taya. Datering: 23 augustus 2022. 

Deel van een zilverschat uit Tell Taya, Irak, periode van het Akkadische Rijk, ca. 2200 v. Chr. Gewogen stukjes metaal werden gebruikt als betaalmiddel en konden worden afgeknipt om als betaalmiddel te dienen. Ashmolean Museum.

Foto: Zunkir - nl.wikipedia.org - Licentiestatus: CC BY-SA 4.0

Glyptiek

Rolzegels waren al ca. 6000 v. Chr. in gebruik en de kunst van het snijden van rolzegels, vaak uit (half)edelsteen zoals lapis lazuli nam al snel een hoge vlucht. Klei was het voornaamste materiaal waarop afdrukken gemaakt werden

Het schrift

In het verlengde van de ontwikkeling van rolzegels ontwikkelde zich het spijkerschrift. Aanvankelijk werkte men met kleitekens, stukjes klei in verschillende vormen die als fysiek teken voor voorwerpen of dieren gebruikt werden. Dit begon al in de neolithische landbouwgemeenschappen rond 7500 v.Chr. Later werden hier ook afdrukken op klei van gemaakt, zoals op de klei-envelop waarin men de kleitekens bewaarde, bijvoorbeeld bij wijze van een contract of afrekening. Zo ontstond een soort beeldtaal met aandacht voor de plaatsing van de afdrukken (meestal boustrofedon), die op zijn beurt weer de beeldende kunst beïnvloedde. Afbeeldingen, ook op zegels, begonnen een verhaal uit te beelden, soms een mythe. [4]

Werk met het beeld van Gilgamesj en Lamassu. Lamassu is een beschermgodin van het oude Mesopotamië en wordt vaak als vrouw beschouwd. De naam Shedu wordt vaak gebruikt (Soemerisch: dalad; acadium: shēdu; Hebreeuws: שד) om te verwijzen naar het mannelijke equivalent van een lamassu. Foto: Kadumago - nl.wikipedia.org - Licentiestatus: CC BY 4.0

Muziek

Hoe de muziek klonk is niet bekend, maar er is duidelijk sprake van (professionele) zangers. In de tijd van Isin en Larsa was er onder Bur-Sin van Isin een zanger in de Ešumeša, de tempel van Ninurta in Nippur. Zijn naam was Lu-Ninurta en zijn titel n a r - dN i n - u r t a, "zanger van Ninurta". Ook een aantal van zijn afstammelingen droegen die titel.[5] Er waren ook instrumenten als de harp in gebruik.

• Thema's

Banketscene

Een veelgezien thema, vooral in vondsten uit Ur, is de banketscene of het drinkgelag. Dergelijke scenes waren niet nieuw en zijn ook bekend van Göbekli Tepe en Arslantepe. De traditie werd voortgezet in de Vroeg-dynastieke periode, bijvoorbeeld in Tell Asmar waar grote stapels drinkvaten gevonden zijn. Alcohol, gewoonlijk in de vorm van bier speelde een rol in rituelen, met name bij begrafe-nissen. In Ur zijn 34 zegels bekend van de Koninklijke Begraafplaats van Ur die bijzonder onthullend zijn vergeleken met het bredere corpus van banketscenes van de Vroeg-dynastieke periode. Ze zijn vaak van edele materialen zoals lapis lazuli, marmer, bitumen met goud enz. De banketscenes vertonen vaker vrouwen dan mannen. Muziek wordt vaak vertegenwoordigd door harp of lier.[6] De traditie werd de hele Mesopotamische geschiedenis voortgezet. Zo zijn er banketscenes van Assurbanipal bekend.

20. Koningin Puabi aan de drank. Koningin Puabi met gevolg. Datering: 25 maart 2019.

Foto: Nic McPhee from Morris, Minnesota, USA - nl.wikipedia.org - Licentiestatus: CC BY-SA 2.0

Bronnen, noten en/of referenties

1. Fleming, D. (1989). Eggshell Ware Pottery in Achaemenid Mesopotamia.. Iraq 51: 165–185. DOI:10.2307/4200301.
2. STEIN, G. J. (1999). Material Culture and Social Identity : the Evidence for a 4 TH Millennium BC Mesopotamian Uruk Colony at Hacinebi, Turkey. Paléorient 25(1): 11–22
3. Méry, S., & Schneider, G. (1996). Mesopotamian Pottery Wares in Eastern Arabia from the 5th to the 2nd Millennium BC : A Contribution of Archaeometry to the Economic history.. Proceedings of the Seminar for Arabian Studies 26: 79–96
4. Schmandt-Besserat, Denise. (2021). "Introduction: Writing and Art". When Writing Met Art: From Symbol to Story. University of Texas Press, New York, USA. DOI:10.7560/713345-002.
5. Cohen, M. E. (1977). The Lu-Ninurta Letters. Die Welt Des Orients 9(1): 10–13
6. Stein, Diana L. (2021). "The Third Millennium Banquet Scene at Ur and Its Archaeological Correlates". Ur in the Twenty-First Century CE:. Proceedings of the 62nd Rencontre Assyriologique Internationale at Philadelphia, July 11–15, 2016  : 441-474. DOI:10.1515/9781646021512-032.

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Externe links/verwijzingen

• Mesopotamische kunst - nl.wikipedia.org