Neo-renaissance

Neorenaissance is een 19e-eeuwse bouwstijl die wereldwijd populair werd en inspiratie haalt uit de architectuur van de renaissance. Kenmerkend voor deze stijl zijn elementen zoals trapgevels, speklagen (de opvallende horizontale lijnen die gevels in vlakken verdelen), blokdecoraties en kruiskozijnen. Daarnaast zijn er invloeden zichtbaar uit de Franse bouwkunst, met rijk versierde natuurstenen gevels en imposante daken, evenals Italiaanse voorbeelden zoals zuilen en elegante rondbogen.

Neorenaissance in Nederland

In de jaren 1850 introduceerden Cornelis Outshoorn en Lucas Hermanus Eberson de 'moderne renaissance', een neorenaissance geïnspireerd door onder andere de Italiaanse renaissance en de eigentijdse Franse neorenaissance. Rond 1875 ontstond een meer nationaal getinte variant: de 'Hollandse' renaissance, gebaseerd op Vlaamse en Hollandse motieven uit de periode 1560-1630. Deze stijl werd binnen korte tijd zeer populair. De eerste belangrijke stap richting deze Hollandse neorenaissance werd gezet door de Amsterdamse architect Isaac Gosschalk, die in 1866-1867 de inmiddels verdwenen Heinekenbrouwerij in Amsterdam ontwierp. Halverwege de jaren 1870 volgden andere belangrijke bijdragen, zoals het gebouw van de Leidse studentensociëteit Minerva (afgebrand in 1959) door de Delftse hoogleraar Eugen Gugel, en het wereldberoemde Rijksmuseum in Amsterdam door Pierre Cuypers. Het Rijksmuseum kreeg echter kritiek vanwege zijn te gotische, en daarmee naar verluidt te katholieke, uitstraling. Critici vonden dat een nationale bouwstijl juist moest aansluiten bij het maniërisme van de Gouden Eeuw. De Hollandse neorenaissance, zoals ontwikkeld door Gosschalk en Gugel, werd vervolgens veelvuldig toegepast in overheidsgebouwen en protestantse kerken, als tegenhanger van de katholieke neogotiek. In de woningbouw bleef de stijl tot ongeveer 1900 populair, vooral bij huizen in gesloten straatwanden die rijkelijk versierd werden met elementen uit de neorenaissance.

Neorenaissance in België

Halverwege de 19e eeuw werd de neogotiek binnen de Belgische Sint-Lucasscholen beschouwd en onderwezen als de enige waardevolle bouwstijl.[1] De neogotiek stond symbool voor de ideale christelijke samenleving van de middeleeuwen en werd sterk geassocieerd met de katholieke elite. Vooral religieuze gebouwen zoals kerken, kloosters en scholen werden in deze stijl gebouwd. De katholieke adel gaf hun kastelen vaak neogotische accenten, variërend van een volledige verbouwing tot enkel een kapel. Daarentegen verzette men zich in protestantse, liberale en socialistische kringen tegen het gebruik van de neogotiek. Liberale over-heidsinstellingen zochten naar bouwstijlen die hun waarden weerspiegelden, zoals de renaissance, die geassocieerd werd met huma-nisme, vrijheid van denken en burgerlijke vrijheden – los van de invloed van de Kerk.

De neo-Vlaamse-renaissance (ook wel Vlaamse neorenaissance genoemd) evolueerde tot een nationale bouwstijl, mede dankzij architecten als Jules Jacques Van Ysendyck en Émile Janlet. De grote doorbraak kwam met het Belgische paviljoen op de Wereld-tentoonstelling van 1878 in Parijs, ontworpen door Janlet. In de tweede helft van de 19e eeuw werd de neo-Vlaamse-renaissance een van de belangrijkste bouwstijlen voor civiele architectuur in België. Gemeentehuizen, scholen, weeshuizen, ziekenhuizen, stations en zelfs privéwoningen werden in deze stijl gebouwd, in tegenstelling tot de neogotiek die vooral aan religieuze gebouwen verbonden was. De Koninklijke Maatschappij der Bouwmeesters van Antwerpen (KMBA) organiseerde jaarlijks architectuurwedstrijden, waarbij van 1879 tot 1885 de eerste en tweede prijzen steevast naar ontwerpen in neorenaissance gingen. Mechelen werd bovendien een belangrijk productiecentrum voor meubelen in renaissancestijl, die zowel in binnen- als buitenland geliefd waren.

Hendrik Beyaert, een van de meest prominente architecten van zijn tijd, ontwierp diverse toonaangevende gebouwen in een stijl die sterk geïnspireerd was door de Vlaamse en Franse bouwkunst uit de 16e eeuw. Een voorbeeld hiervan is het Antwerpse filiaal van de Nationale Bank van België, waarin hij Franse elementen zoals het Kasteel van Fontainebleau en het Kasteel van Chambord combi-neerde met Vlaamse invloeden zoals het Stadhuis van Antwerpen. Deze stijl van synthese paste hij ook toe in het ontwerp van het handelspand/burgerhuis ‘Hier ist in den Kater en de Kat’ (1874) aan de Brusselse Anspachlaan.

Alphonse Balat, die voornamelijk werkte voor de adel en het hof, liet zich inspireren door de Italiaanse hoogrenaissance. Het ‘Paleis van de markies van Assche’ (1856-1858) in de Brusselse Leopoldswijk toont duidelijke invloeden van de Romeinse bouwkunst uit de eerste helft van de 16e eeuw, met name het Palazzo Farnese. Ook het atrium van het Paleis voor Schone Kunsten (later onderdeel van de Koninklijke Musea voor Schone Kunsten), voltooid in 1880 aan de Regentschapsstraat, is een verfijnd voorbeeld van neorenais-sancestijl met Italiaanse invloeden.

Het hoogtepunt van de neorenaissance liep eind 19e eeuw ten einde, toen de invloed van eclectische stromingen en de beaux-arts vanaf 1889 steeds sterker werd. Toch bleven renaissance-elementen, afkomstig uit Italië, Frankrijk en Vlaanderen, prominent aan-wezig in veel zogenaamde ‘eclectische’ gebouwen. Zo is in het Gemeentehuis van Sint-Gillis, ontworpen door Albert Dumont, de Franse renaissance duidelijk herkenbaar. Een van de laatste en meest monumentale gebouwen in neo-Vlaamse-renaissancestijl was de Universiteitsbibliotheek van Leuven. Deze werd na de Eerste Wereldoorlog gerealiseerd door de Amerikaanse architect Whitney Warren.

1. Rijksuniversiteit Groningen. Academiegebouw. (1907-1909). Datering: 29 september 2015.

Foto: JoachimKohlerBremen - nl.wikipedia.org - Licentiestatus: CC BY-SA 4.0

2. Antwerpen, distr. Borgerhout. Districtshuis (voorm. gemeentehuis) in Vlaamse neo-renaissance, gebouwd 1886-1889, n.o.v. arch. Leonard & Henri Blomme. Datering: Torsade de Pointes - nl.wikipedia.org - Publiek domein

3. Antwerpen, Cogels-Osylei nr. 45-51, in de wijk Zurenborg. Groep van vier huizen in neo-Vlaamse-Renaissance, genaamd Boudewijn IJzeren-Arm (beter: Boudewijn met de IJzeren Arm). Ontwerp van architect Frans Van Dijk, bouwaanvraag 1899. Vgl. verder Inventaris Bouwkundig Erfgoed. Datering: 1 juni 2010. Foto: Torsade de Pointes - nl.wikipedia.org - Licentiestatus: Publiek domein

4. Paleis Schwerin in Mecklenburg en kasteelbrug (Duitsland), voltooid in 1857. Datering: 25 mei 2009.

Foto: Хрюша - en.wikipedia.org - Licentiestatus: CC BY-SA 3.0

5. Waddesdon Manor in Buckinghamshire (Engeland), zetel van de familie Rothschild , 1874-1889. Datering: 29 augustus 2007.

Foto: Mattlever - en.wikipedia.org - Licentiestatus: CC BY-SA 3.0

6. Prague's National Theatre (Czech Republic), 1862. Datering: 20 juli 2016. Foto: A.Savin - en.wikipedia.org

Licentiestatus: FAL

7. De gevel van het Vladimirpaleis in Sint-Petersburg, Rusland, herinnerend aan de ontwerpen van Alberti, 1867-1872.

Datering: 31 mei 2012. Foro: A.Savin - en.wikipedia.org - Licentiestatus: CC BY-SA 3.0

8. Het Parijse Hôtel de Ville, voltooid rond 1880 in een onmiskenbare Franse neorenaissancestijl. Datering: 23 april 2017.

Foto: Chabe01 - en.wikipedia.org - Licentiestatus: CC BY-SA 4.0

9. Vredespaleis in Den Haag, Nederland, 1913. Een van de laatste opmerkelijke gebouwen in deze stijl. Datering: 23 augustus 2015.

Foto: Velvet - en.wikipedia.org - Licentiestatus: CC BY-SA 4.0

10. Gottfried Semper's Semper-operagebouw in Dresden uit 1870, met zowel barokke als renaissance-architectonische kenmerken.

Datering: 20 oktober 2007. Foto: Sese Ingolstadt - en.wikipedia.org - Licentiestatus: CC BY-SA 3.0

Bronnen, noten en/of referenties

  1.  S. Migom: “Bouwen van revolutie tot wereldbrand” (p. 17-51) in D. Laureys (red.): Bouwen in beeld. De collectie van het Architectuurarchief van de Provincie Antwerpen. Turnhout: Brepols, 2004. ISBN 9056220586

Externe links/verwijzingen

Zie ook

Geraadpleegde bron: nl.wikipedia.org/wiki/Neorenaissance - 29 oktober 2024

Pagina bijgewerkt: 17 oktober 2025

Maak jouw eigen website met JouwWeb